طرح پانزی چیست؟ | طرح پانزی در ارزهای دیجیتال یک نوع طرح کلاهبرداری در سرمایه‌گذاری است که در آن سرمایه‌گذاران برای ورود به این طرح باید مبالغی را پرداخت کنند. در کلاهبرداری به روش پانزی پول سرمایه‌گذاران، با پولی که از سرمایه‌گذاران آینده دریافت می‌شود، پرداخت می‌شود. طرح پانزی و هرمی از مدت‌ها قبل وجود داشته‌اند و با افزایش محبوبیت ارزهای دیجیتال، کلاهبرداری طرح پانزی در ارز دیجیتال هم افزایش یافت. در ادامه همراه مجله نتورک نیوز باشید تا بیشتر در مورد اینکه پانزی کیست، تاریخچه طرح پانزی و پانزی در ارز دیجیتال اطلاع کسب کنید.
چارلز پانزی کیست؟
چارلز پانزی شخصی است که هزاران سرمایه‌گذار را در دهه ۱۹۲۰ میلادی فریب داد. او به مردم قول می‌داد که از طریق سرمایه‌گذاری در کوپن‌های پاسخ بین‌المللی سودی ۵۰ درصدی در کمتر از ۹۰ روز به آن‌ها خواهد رسید. ارزش این کوپن‌ها در کشورهای خارجی کمتر بود و چارلز پانزی آن‌ها را در کشور خود با ارزش بالاتر مبادله می‌کرد.
سرمایه‌گذاران ساده لوح نیز قول‌های این شخص برای سود ۵۰ درصدی را باور کردند. چارلز پانزی برای اینکه مردم قول‌های او را بهتر باور کنند و سرمایه‌گذاران بیشتری را به این کار خود جذب کند، از وجوهی که به دست آورده بود استفاده کرد و در عرض ۴۵ روز سود کلانی به چند نفر از سرمایه‌گذاران پرداخت کرد.
این کار وی را قابل اعتماد تر و باورپذیرتر کرد و در عرض چند ماه موفق شد ۲۰ میلیون دلار جمع آوری کند. او حتی توانست یک بار در عرض ۳ ساعت، ۱ میلیون دلار دریافت کند.
این طرح پانزی بعد از مدتی به دلیل اینکه او قادر به پرداخت وجوه سرمایه‌گذاران نبود، متلاشی شد. در آن زمان او بین ۷ تا ۱۵ میلیون ضرر کرد و باعث ورشکستگی ۶ بانک شد. دولت وی را به اتهام کلاهبرداری دستگیر کرد.
او به پنج تا نه سال زندان محکوم شد و پس از مدتی توانست با وثیقه آزاد شود. پس از آزادی او شروع به راه‌اندازی اتحادیه چارپون لند (Charpon Land) در فلوریدا کرد که در آن املاک و مستغلات زیر آب را می‌فروخت. مقامات دوباره او را دستگیر کردند و در نهایت در سال ۱۹۳۴ آزاد شد.
طرح پانزی چیست؟
یک طرح پانزی (Ponzi scheme)، ترفندی برای کلاهبرداری است که در آن یک کلاهبردار یا همان طراح پانزی، به افراد ناآگاه وعده می‌دهد که اگر پول‌هایشان را در اختیار او قرار دهند، با آن پول‌ها کار خواهد کرد و سودهای نجومی و تضمینی به سرمایه‌گذاران خواهد داد.
در ابتدا برای جلب اعتماد بیشتر، از پول افراد جدید، سود افراد قدیمی پرداخت می‌شود تا سرمایه‌گذاران بیشتری جذب سیستم شوند. این طرح در نهایت به دلیل اشباع شدن و عدم وجود سرمایه‌گذار جدید نابود شده و معمولا کلاهبردار با مقدار زیادی پول متواری می‌شود.
برای درک بهتر طرح پانزی به مثال زیر توجه کنید (اسامی و اعداد و ارقام فرضی هستند):
چنگیز یک کلاهبردار است که قصد انجام ترفند پانزی را دارد. او یک شرکت یا سایت جعلی تاسیس می‌کند و در آن به مردم وعده می‌دهد که اگر هر کدام از آن‌ها مثلا ۱ میلیون تومان پول پرداخت کنند، او با آن پول‌ها در بازار بورس نیویورک، ارزهای دیجیتال یا هر جای دیگری سرمایه‌گذاری می‌کند و ماهی ۲۰۰ هزار تومان (۲۰ درصد) سود تضمینی به سرمایه‌گذاران پرداخت می‌کند.
اما در حقیقت هیچ‌گونه سرمایه‌گذاری در کار نیست و فقط بازی با پول انجام می‌شود.
پس از مدتی تبلیغات و جذب سرمایه‌گذاران اولیه، حالا چنگیز میلیون‌ها تومان پول جمع‌آوری کرده است. برای اینکه طرح ادامه پیدا کند و پول بیشتری جذب شود، چنگیز از پول سرمایه‌گذاران جدید، سود سرمایه‌گذاران اولیه را پرداخت می‌کند. همین مورد باعث می‌شود تا مشتریان قدیمی که در ابتدا سود دریافت کرده‌اند، این طرح را به دوستان و آشنایان خود معرفی کنند و سرمایه‌گذاران جدیدتری پا به عرصه بگذارند.
پس از اینکه پول خوبی جمع‌آوری شد و یا وقتی که دیگر سرمایه‌گذار جدیدی پیدا نشد، چنگیز با پول‌ها فرار می‌کند و طرح از هم فرو می‌پاشد.
اینترنت موجب شد تا طرح‌های پانزی به حد زیادی گسترش پیدا کنند زیرا تبلیغات و دریافت مبالغ در آن راحت‌تر است و طراح می‌تواند ناشناس باقی بماند.
تفاوت بین طرح پانزی و هرمی در چیست؟
طرح پانزی و هرمی بسیار به یکدیگر شبیه هستند اما یکی نیستند.
تفاوت اساسی بین این دو نوع کلاهبرداری این است که یک طرح پانزی با جذب قربانیان جدید و دادن وعده‌های دروغین به آن‌ها، کسب درآمد می‌کند.
اما طرح‌های هرمی برخلاف پانزی، معمولاً به قربانیان این فرصت را می‌دهند تا با جذب افراد بیشتر به این طرح، کسب درآمد کنند.
سازمان بورس و اوراق بهادار آمریکا (SEC) و کمیسیون معاملاتی معاملات آتی کالای ایالات متحده (CFTC) اقداماتی علیه عاملان هر دو طرح پانزی و هرمی انجام داده‌اند و تلاش زیادی در دستگیری این کلاهبرداران می‌کنند.
تاریخچه طرح پونزی
نام طرح پانزی از شخصی به نام چارلز پونزی می‌آید که اولین طرح پونزی را در سال ۱۹۱۹ اجرا کرد.
چارلز پونزی به سرمایه‌گذاران خود قول داده بود که می‌توانند حداقل ۵۰ درصد سود از کوپن پاسخ بین‌المللی کسب (IRC) کنند. از طریق کوپن‌های پاسخ بین‌المللی که به فرستنده امکان پیش خرید بسته‌های پستی را می‌دهد، گیرنده می‌تواند کوپن را با یک تمبر پستی گران قیمت‌تر عوض کند.
پونزی قیمت‌های مختلف تمبرهای پستی سایر کشورها را به عنوان فرصتی دید که تمبرهای پستی ارزان قیمت کشورهای دیگر را به جای تمبرهای گران‌قیمت بفروشد. به این ترتیب، پونزی با فروش تمبرها به قیمت بالاتر سود زیادی از این طریق کسب کرد.
طرح پانزی چگونه کار می‌کند؟
به طور کلی همه طرح‌های پانزی یک چرخه را دنبال می‌کنند اما نحوه کار می‌تواند کمی متفاوت باشد. هسته اصلی همه طرح‌های پانزی یکی است اما ظاهر و نوع ادعاها متفاوت است.
چرخه اصلی در همه طرح‌های پانزی:
۱- تبلیغات فریبنده
در ابتدا با تبلیغات کاذب (معمولا در اینترنت یا گروه‌های اجتماعی)، چند نفر جذب سیستم می‌شوند و مقدار کمی سرمایه‌گذاری می‌کنند. همچنین بعضی از طرح‌های پانزی روش‌های بازاریابی هم در پیش می‌گیرند که اگر یک کاربر عضو جدید وارد سیستم کند، سودش بیشتر خواهد شد.
۲- واریز سودهای اولیه و جلب اعتماد
سودها به طور مرتب واریز می‌شود تا اعتماد بیشتری برای مبالغ بیشتر و سرمایه‌گذاران جدید جلب شود. این سودها یا با استفاده از پول سرمایه‌گذاران جدید و یا از سرمایه اولیه طراح پرداخت می‌شود.
۳- ورود حجم زیادی از سرمایه
پس از جلب شدن اعتماد افراد، موج عظیمی از سرمایه به سیستم وارد می‌شود. سرمایه‌گذاران قدیمی هم پول بیشتری سرمایه‌گذاری کرده و حتی دوستان و آشنایان نزدیک خود را به طرح دعوت می‌کنند. در این مرحله تعصبات کورکورانه موجب می‌شود برخی از سرمایه‌گذاران، حتی اقدام به دریافت وام یا قرض سنگین و حتی فروش خانه یا اتومبیل خود کنند.
۴- فروپاشی طرح
موارد ۱ تا ۳ چندین بار تکرار می‌شوند تا اینکه دیگر سرمایه‌گذار جدیدی وجود نداشته باشد یا مقدار زیادی پول جمع شده باشد. پس از آن، طراح پول‌ها را برداشته و ناپدید می‌شود.
تشخیص طرح پانزی
با وجود اینکه کلاهبرداری‌های پانزی در انواع و شکل‌های مختلف ظاهر می‌شوند، همه انواع آن، یک سری خصوصیات اصلی دارند که عبارت‌اند از:
سودهای نجومی و تضمینی
قول سودهای نجومی و تضمینی از خصوصیات اصلی یک طرح پانزی است. هر جا این وعده را دیدید، به پانزی بودنش شک کنید. منظور از نجومی بودن سود این است که اگر قرار باشد با پول خود کار کنید، باز هم سودش از طرح پانزی پایین‌تر است. مثلا ماهی بیش از ده درصد سود تضمینی، بسیار مشکوک است. به این فکر کنید که چطور می‌شود بدون هیچ ریسکی چنین سودی را تضمین داد؟
ناشناس بودن طراح
در یک طرح پانزی اطلاعات چندانی درباره تیم یا گرداننده وجود ندارد و اگر هم وجود داشته باشد، معمولا از اسامی مستعار یا تقلبی استفاده می‌شود. یک طراح پانزی قطعا نمی‌خواهد شناسایی شود.
عدم شفافیت در فعالیت‌ها
یک طرح پانزی با شفافیت کامل توضیح نمی‌دهد که چگونه سود نجومی خود را در می‌آورد و چگونه آن را تضمین می‌کند. مثلا بعضی از طرح‌ها می‌گویند که پول کاربران را در بازارهای سرمایه یا استخراج ارزهای دیجیتال سرمایه‌گذاری می‌کنند اما نمی‌گویند که چطور این‌کار را انجام می‌دهند یا اینکه چگونه از ریسک نوسانات قیمت، سختی استخراج و … در امان هستند.
بدون اطلاعات تماس معتبر
طرح‌های پانزی معمولا آدرس و شماره تلفن‌های معتبری از خود اعلام نمی‌کنند یا به آدرس‌های تقلبی و دفترهای کار چند روزه روی می‌آورند. ناشناسی از خصوصیات اصلی یک طرح پانزی است.
روش‌های عجیب دریافت پول
طراح سعی می‌کند تا مبالغ را از درگاه‌های غیرقانونی یا این روزها به وسیله ارزهای دیجیتال دریافت کند تا رهگیری آن برای پلیس مشکل باشد.
نداشتن مجوزهای قانونی
طرح‌های پانزی نمی‌توانند مجوزهای قانونی اخذ کنند. البته گاهی اوقات یک طرح بقدری حرفه‌ای است که مقامات قانون‌گذار را هم فریب می‌دهد یا با باندبازی مجوز را دریافت می‌کند.
کلاهبرداری به روش پانزی چگونه است؟
کلاهبرداران با روش‌ها و تکنیک‌های مختلف سعی می‌کنند سرمایه‌گذاران را متقاعد کنند که طرح آن‌ها طرحی قابل اعتماد و پر سود است.
- کلاهبرداران با وعده بازدهی‌های فوق‌العاده، سرمایه‌گذاران را به این کار جلب می‌کنند. به عنوان مثال یک کلاهبردار طرح پانزی به سرمایه‌گذاران قول می‌دهد که هر سرمایه‌ای که در این طرح قرار دهند، ۲۵ درصد یا بیشتر بازدهی خواهد داشت.
- کلاهبرداران هرگز در این طرح سرمایه‌گذاری نمی‌کنند. آن‌ها فقط پول مردم را می‌گیرند و سعی می‌کنند افراد بیشتری را برای شرکت در این طرح متقاعد کنند.
- آن‌ها با جلب سرمایه‌گذاران جدید پول بیشتری دریافت می‌کنند و از قسمتی از آن پول برای پرداخت ۲۵ درصد سود سرمایه‌گذاران قبلی استفاده می‌کنند.
- این کار تا زمانی که کلاهبرداران بتوانند سرمایه‌گذاران جدیدی را به این طرح وارد کنند و بتوانند از پول آن‌ها برای پرداخت بخشی از سود سرمایه‌گذاران قبلی استفاده کنند، ادامه پیدا خواهد کرد.
به طور نمونه تصور کنید که کلاهبردار این ماه توانسته ۱۰۰ سرمایه‌گذار را به طرح خود جلب کند و هر یک از این سرمایه‌گذاران ۱ میلیون دلار پرداخت کرده اند.
اگر در ماه‌های بعد این کلاهبردار نتواند ۱۰۰ نفر یا بیشتر را وارد این کار کند، پول کافی برای پرداخت سود افراد قبلی نخواهد داشت و این طرح او کاملاً سقوط خواهد کرد.
چگونه طرح پانزی در ارزهای دیجیتال را بشناسیم؟
راه‌های زیادی برای شناسایی طرح پونزی در ارز دیجیتال وجود دارند، از جمله:
- کلاهبردارن طرح‌های پانزی در ارز دیجیتال با وعده سودهای کلان و درآمد فراوان، سرمایه‌گذاران را به این طرح‌ها جذب می‌کنند.
- آن‌ها اغلب قول تضمین شده بازگشت وجوه سرمایه‌گذاران را می‌دهند. به خاطر داشته باشید که بازگشت سرمایه هیچ وقت تضمینی نیست و همیشه خطر از دست دادن بخشی از سرمایه وجود دارد.
- قبل از سرمایه‌گذاری به خوبی در مورد پلتفرم یا سیستم مورد نظر تحقیق کنید و اگر نحوه کسب و کار را به درستی درک نمی‌کنید، سرمایه‌گذاری نکنید.
- کلاهبرداران طرح‌های پانزی در ارز دیجیتال سعی می‌کنند شما را تحت فشار قرار دهند تا دوباره سرمایه بیشتری در این طرح قرار دهید چرا که آن‌ها برای پرداخت سود افراد دیگر به این پول احتیاج دارند.
- دارایی خود را تنها در مؤسسات معتبر که به درستی در مورد آن‌ها تحقیق کرده‌اید، سرمایه‌گذاری کنید.
- افراد معمولاً از طریق دوستان یا اعضای خانواده که مقداری درآمد از این طریق کسب کرده‌اند با این طرح آشنا می‌شوند. در کلاهبرداری به روش پانزی از این ترفندهای بازاریابی استفاده می‌کنند چرا که مردم خیلی راحت‌تر به دوستان و خانواده خود اعتماد می‌کنند.
- طرح‌های پانزی و هرمی با انجام نقل و انتقالات متعدد بین حساب‌های مختلف، منبع واقعی پول را پنهان می‌کنند و از حساب‌های بانکی اعضا برای انتقال پول استفاده می‌کنند.
سرمایه‌گذاران اغلب از اینکه مرتکب پول‌شویی شده‌اند آگاه نیستند. آن‌ها به دلیل اینکه درآمد حاصل از این کار را در اختیار دارند، اجازه می‌دهند از حساب‌های بانکی آن‌ها برای هدایت پول استفاده شود.
پانزی در ارز دیجیتال چگونه است؟
چند ماه قبل، توسعه دهندگان فناوری جنوسیس (Gnosis)، تنها در ۱۲ دقیقه، ۱۲/۵ میلیون دلار از توکن جینو (GNO)، ارز دیجیتال بومی خود را فروختند. این ارز دیجیتال مورد تحسین مجله‌های فوربر (Forbes) و وال استریت جرنال (Wall Street Journal) قرار گرفت.
در همین حال، در حوزه بمبئی، ماموران پلیس با حمله به شرکتی به نام وان کوین (OneCoin) که در حال فروش توکن‌های خود بودند، ۱۸ نماینده این شرکت را دستگیر کردند.
چندین مقام ملی در این مورد گفته اند که شرکت کوین وان که خود را به عنوان بیت کوین جدید معرفی می کرد، اکنون به عنوان یک طرح پانزی در ارز دیجیتال شناخته می‌شود.
برخلاف عرضه اولیه سهام (IPO)، عرضه اولیه سکه (ICO) برای کلاهبرداران خیلی جذاب‌تر است. عرضه اولیه سکه به طور رسمی توسط هیچ مقام مالی تنظیم نمی‌شوند.
با این حال، شرکت وان کوین صدها میلیون دلار بیشتر از شرکت جنوسیس سرمایه جلب کرد. شرکت وان کوین گروهی از سرمایه‌گذاران را مورد هدف قرار داده بود که متوجه قابلیت ارزهای دیجیتال و بلاکچین برای پیشرفت بودند اما تفاوت بین یک طرح پانزی در ارز دیجیتال و یک پروژه موفق را تشخیص نداده بودند.
خطر کلاهبرداری در ارزهای دیجیتال زیاد است چرا که درک اصول فناوری بلاکچین برای بسیاری از افراد غیرمتخصص دشوار است.
جمع‌بندی
طرح پانزی روشی در کلاهبرداری است که با وعده دادن سودهای تضمینی و نجومی، از قربانیان سرمایه جذب می‌کند. برای جلب اعتماد بیشتر، کلاهبرداران در ماه‌های اول سود تضمینی را به سرمایه‌گذاران پرداخت می‌کنند. این کار با استفاده از پول سرمایه‌گذاران جدید انجام می‌شود. پس از مدتی که پول زیادی جذب شد و دیگر سرمایه‌گذار جدیدی وارد سیستم نشد، کلاهبرداران دیگر پولی پرداخت نمی‌کنند و متواری می‌شوند.
تشخیص طرح‌های پانزی اصلا سخت نیست. مهم‌ترین شاخصه این طرح‌ها سودهای نجومی تضمینی و ناشناس بودن است. به دلیل ماهیت ارزهای دیجیتال در حریم خصوصی تراکنش‌ها و عدم تحریم‌پذیری، این روزها شاهد افزایش فعالیت طرح‌های پانزی در حوزه ارزهای دیجیتال هستیم که تا زمان قانون‌گذاری ، سرمایه‌گذاران خودشان مسئولیت اصلی را بر عهده دارند.
