نظریه ی مزایده چیست؟ | مزایده یا حراجی، یک روش معامله جالب برای فروش یا خرید یک جنس است که توسط دولتها، شرکتها و افراد مختلفی در دنیا انجام میپذیرد. دانستن کارکرد، روشها و دستههای این نوع از معامله و داشتن بهترین عملکرد با توجه به آن روش، تئوری حراج یا نظریه مزایده نام دارد و میتواند عملکرد ما را در این حیطه بهبود ببخشد. این موضوعی است که قصد داریم در این مقاله به آن بپردازیم.
مزایده چیست؟
مزایده در یک تعریف کلی عبارت است از روشی برای فروش اجناس مختلف که در آن، فروشنده با تعیین یک قیمت سقف «بالا» یا کف «پایین»، به خریداران اجازه ارائه پیشنهاد قیمت میدهد تا نهایتا آخرین قیمت پیشنهادی برای فروش آن جنس مشخص شود. این نوع از معامله، برای بسیاری افراد جذاب و چالشبرانگیز است.
اجناسی که معمولا از طریق مزایده به فروش میرسند، محصولاتی نیستند که توسط کارخانهجات یا تولیدیها ساخته میشوند، چون این دسته از اجناس با توجه به یکسری هزینهها تولید میشوند و قیمت فروش ثابتی دارند. محصولاتی که در مزایدهها یا حراجیها به فروش میرسند عبارتند از: اموال مصادرهشده، محصولات زراعی یا دریایی، اجناس آنتیک یا قدیمی و به صورت کلی، اجناسی که نمیتوان قیمتشان را حدس زد یا تعیین کرد. مزایده به کمک صاحبان آن اجناس یا محصولات میآید تا بتوانند بر اساس پیشنهاد خریداران، قیمت را تعیین کنند و سپس اجناس را به فروش برسانند.
ارزش خصوصی و ارزش عام
اگر هرکدام از پیشنهاددهندگان قیمت در یک مزایده ارزش آن کالا یا خدمت برای خود را میدانند، ارزش خصوصی کالای به مزایده گذاشتهشده برای همه مشخص است. بهعبارتدیگر، ارزش خصوصی ارزشی است که شما با توجه به نیازها و علایق خود برای یک کالا یا خدمت در نظر میگیرید. این ارزش بهراحتی قابلشناسایی شدن توسط دیگران نبوده و در مزایدات، هیچ پیشنهاددهندهای از ارزش خصوصی کالا برای دیگران با خبر نیست؛ حتی شناسایی ارزش خصوصی یک کالا برای دیگران، تاثیری بر اندازه ارزش خصوصی آن برای شما نخواهد گذاشت.
فرضیه ارزش خصوصی در مزایده کالاهایی مانند نقاشیها یا اقلام هنری بسیار مشهود است؛ یک نقاشی بسیار معروف ممکن است ارزشهای متفاوتی برای افراد مختلف داشته باشد. از طرف دیگر اگر تمامی شرکتکنندگان مزایده یک نقاشی، آن را تنها بهعنوان یک سرمایهگذاری در نظر گرفته و به فروش آن بیندیشند، در چنین حالتی فرضیه ارزش خصوصی صادق نخواهد بود.
در بسیاری از موارد، ارزش واقعی یک کالا حتی برای خود فرد پیشنهاددهنده نیز مشخص نیست؛ شاید وی تخمینی از ارزش آن کالا بهطور عمومی داشته (مثل ارزشگذاری یک فرد متخصص یا سیگنالهای دریافت شده از اطرافیان) که باارزش واقعی آن همبستگی دارد. درنتیجه، همواره اطلاعاتی (مانند قیمتها گذشته یا ارزشگذاریهای تستی) در خصوص کالا وجود داشته که در صورت مطلع شدن دیگران از آن، ارزشگذاری آنها نسبت به کالا تغییر میکند.
انواع و دستههای مزایده
منظور از دستهها، بستر انجام مزایده یا به بیانی بهتر، چگونگی ارتباط خریداران با فروشندگان است. انواع روشهای مزایده به شرح زیر است:
مزایده سنتی یا کلاسیک
قدیمیترین روشی که از ابتدای ایجاد مزایده مورد استفاده قرار میگیرد، سنتی یا کلاسیک نام دارد. در روش سنتی فروشنده جنس، که معمولا دولت است، پس از انتشار آگهی مزایده در یکی از نشریهها یا روزنامههای کثیرالانتشار، مزایده را شروع میکند و فروش اجناس را انجام میدهد. در آگهی مزایده مواردی مانند موضوع مزایده، زمان، مکان و توضیحات لازمه ذکر میشود.
مزایده تلفنی
مزایده تلفنی بدون شک توسط یک وکیل انجام میپذیرد و تنها فرق آن با روش سنتی در این است که، خریدار تصمیم میگیرد برای جنسی که از خرید آن اطمینان دارد، از وکیل خود استفاده کند. سپس وکیل با شخص از طریق تلفن در ارتباط بوده و او را از قیمتهای پیشنهادی مطلع میسازد تا خرید انجام شود. روش تلفنی برای مواقعی است که خریدار، جنس را از قبل میشناسد؛ مثل تابلوهای هنری یا یک تکه زمین مصادرهشده یا … و مطمئن است قبل از خرید، نیازی به بررسی از نزدیک ندارد.
مزایده اینترنتمحور
جدیدترین روش مزایده، روش اینترنتی نام دارد. سایتها و برنامههای فعال در این زمینه، به کاربران اجازه ثبت نام میدهند تا بتوانند برای فروش اجناس خود یا خرید یک جنس اقدام کنند. به دلیل قابلیت قرار دادن تصاویر، این روش در وقت و هزینه خریداران صرفهجویی میکند. روش آنلاین برای بعضی از اجناس مثل وسائل نقلیه و.. که استوک هستند و افراد برای فروش آنها عجله دارند، مناسب است. آنها بدون صرف هزینه زیاد و ثبت آگهی در روزنامه، آگهی خود را در پلتفرمهایی با موضوع حراج قرار میدهند و با پیدا شدن خریدار مناسب، معامله انجام میشود.
انواع روشهای مزایده
این بخش یکی از مهمترین قسمتهای مزایده محسوب میشود. منظور از روش، چگونگی انجام یک معامله مزایدهای یا به بیانی بهتر، چگونگی تعیین قیمت و پیشنهاد خرید است. دانستن این روشها، فهم تئوری مزایده را آسان ميکند.
روش صعودی
یکی از معروفترین روشهای مزایده، صعودی نام دارد که نمونه آن را اغلب در فیلمها میبینیم. این روش، ریشه در انگلستان دارد. در این روش، فروشنده با تعیین یک قیمت «کف» جنس را به خریداران ارائه میکند، اگر نوع فروش سنتی باشد، خریداران دست خود را بالا برده و به نوبت قیمت مد نظر را بالاتر میبرند. ممکن است شخصی بالاتر از قیمت یک شخص دیگر پیشنهاد بدهد و همینطور این روند طی میشود تا دیگر کسی پیشنهادی نداشته باشد، در این هنگام، فروشنده جنس را به آخرین پیشنهاد دهنده میفروشد. این روش در بستر اینترنت و تلفن نیز به همین شکل است و پلتفرمهای مورد نظر، قیمتها را به دیگر شرکتکنندگان نشان میدهند.
روش نزولی
دومین روشی که معمولا توسط اشخاص حقیقی یا همان افراد عادی انجام میپذیرد، روش نزولی است که ریشه در کشور هلند دارد. در این نوع از مزایده، فروشنده با تعیین بالاترین قیمت ممکن یا قیمت «سقف»، مزایده را آغاز میکند. در این هنگام خریداران با ارائه قیمتهای کمتر، سعی میکنند جنس را بخرند. چیزی که در این روش برای فروشنده جذاب است، این است که معمولا خریداران سعی میکنند قیمت را بالاتر از دیگر افراد ببرند و در این میان یک رقابت خاص شکل میگیرد. روش نزولی کمتر از دیگر روشها مورد استفاده قرار میگیرد اما مزایای خاص خود را دارد.
روش مخفی یا سربسته
در این روش، افراد فقط یک بار پیشنهاد میدهند و آن پیشنهاد نیز کاملا محرمانه ثبت میشود. برای مثال اگر مزایده سنتی با روش سربسته صورت بگیرد، پیشنهاددهندگان قیمتها را توسط نامه برای متصدی یا فروشنده میفرستند. فروشنده بهترین قیمت را گزینش میکند و جنس خود را به آن فرد میفروشد.
نکته مهم: حراج و مزایده با هم متفاوت هستند. در حراجیها، تعداد شرکتکننده چندان اهمیت ندارد و فرایند فروش بین دو شخص «خریدار» و «فروشنده» صورت میپذیرد اما لازم است مزایده شامل بیش از دو خریدار باشد.
موارد کاربرد مزایده
مزایده راهکار قانونی برای فروش اموال منقول و غیر منقول شخصیت های حقیقی و حقوقی میباشد که در شرایط مختلف کابرد دارد.
برخی از کاربردهای مزایده عبارتند از:
-مطالبه مهریه از جانب زوجه
در مواردی که زوجه اقدام به اجرای مهریه خود نماید، بخش اجرای احکام دادگستری اقدام به توقیف مال زوج و در صورت عدم پرداخت مهریه از جانب زوج؛ مراحل برگزاری مزایده و وصول مهریه زوجه را در دستور کار قرار میدهد.
-ورشکستگی شرکت
در مواردی که شرکت اعلام ورشکستگی نماید و توان پرداخت دیون و اجرای تعهداتش را نداشته باشد، مدیر تصفیه با تنظیم فهرستی از اموال و داراییهای شرکت، نسبت به برگزاری مزایده و فروش این اموال بر اساس تشریفات قانونی اقدام مینماید.
-پروندههای کیفری
بر اساس مادهی ۵۲۹ قانون آیین دادرسی کیفری و قانون نحوهی اجرای محکومیت مالی، در موارد پرداخت حقوق شاکی یا جزای نقدی می توان از مزایده استفاده نمود.
-اموال فرسوده ادارات و سازمان های دولتی
یکی دیگر از کاربردهای مزایده؛ در خصوص فروش اموال، تجهیزات و ماشین آلات ادارات و سازمانها میباشد.
انواع مزایدهها
وقتی مفهوم مزایده مطرح میشود، ذهن اکثریت مردم به سمت حراجهایی منعطف شده که در آنها کالا به فردی با بالاترین پیشنهاد فروخته خواهد شد. چنین حالتی، قدیمیترین و شناختهشدهترین حالت مزایده است؛ اما حالتهای دیگری از مزایده نیز وجود دارد که شاید آنها را بهخوبی نشناسید.
در طول زمان، خصوصا در طی دهههای گذشته، کالاها و خدمات جدیدی وارد بازار شدهاند. ماهیت متفاوت و نوین این کالاها و خدمات سبب شده تا به انواع مختلفی از مزایدهها نیاز داشته باشیم.
برای مثال، فروش تمام اقلام و وسایل یک شرکت ورشکسته در یک حراجی، نمونهای از حالت ابتدایی مزایده است؛ اما در خصوص کالاهایی مانند آلودگی یا تبلیغات، نیازهای مسئله متفاوت بوده و درنتیجه به مزایدات جدیدی نیاز خواهیم داشت. در بخش بعدی به انواع مزایدهها پرداخته و توضیح کوتاهی راجع به آن میدهیم.
مزایده قیمت اول با پیشنهاد بسته (First-price sealed-bid auction)
در این نوع از مزایدهها، هر پیشنهاددهندهای پیشنهاد خود را به برگزارکننده اطلاع میدهد، بدون آنکه شرکتکنندگان دیگر از مبلغ آن مطلع شوند. درنهایت، تمامی پیشنهادها بررسیشده و فرد اعلامکننده بالاترین مبلغ برنده میشود.
در این حالت، شما بیشتر به اطلاعات شخصی خود توجه کرده و ارزش کالا را برای خود در نظر میگیرید. درنهایت، پیشنهاد شما رقمی نزدیک به ارزش آن کالا برای شما است. دانستن ارزش آن کالا برای دیگران، برای شما اهمیتی ندارد.
مزایده قیمت دوم با پیشنهاد بسته یا مزایده ویکری (Second-price sealed-bid auction)
در این حالت، شرایط اولیه مشابه حالت قبل است: هر فردی پیشنهاد خود را بهصورت مجزا و محرمانه به برگزارکننده اطلاع میدهد. تفاوت این حالت از جایی ناشی میشود که فرد برنده باید مبلغ نفر دوم را بپردازد.
برای مثال، در یک مزایده بالاترین پیشنهاد 10 دلار بوده و رتبه دوم، پیشنهاد 9 دلاری داده است. درنتیجه پیشنهاد اول برنده میشود اما وی باید رقم پیشنهاد نفر دوم، یعنی 9 دلار، را بپردازد.
در این حالت، شما باید ارزش آن کالا برای دیگران را نیز در نظر بگیرید؛ چراکه رقم پرداختی شما در صورت برنده شدن به ارزش کالا برای دیگران بستگی دارد. و رقم اعلامی شما تنها برنده شدن یا نشدن را مشخص میکند.
مزایده باز با پیشنهاد افزایشی یا مزایده انگلیسی (Open ascending-bid auction)
در این مزایده، پیشنهادها بهصورت عمومی مطرحشده و هر فرد سعی میکند تا پیشنهاد بالاتری نسبت به دیگری را مطرح کند. این روند تا جایی پیش میرود که مبلغ بالاتری مطرح نشده و در پایان، فرد با بالاترین پیشنهاد برنده میشود.
مزایدههایی که در سایتهایی مانند eBay میبینید، از این دستهاند.
مزایده باز با پیشنهاد کاهشی یا مزایده هلندی (Open descending-bid auction)
این حالت بهنوعی برعکس مورد قبل است. در مزایده هلندی، رقم اولیه در بالاتری حد ممکن مشخص شده که هیچکدام از شرکتکنندگان مایل به پرداخت آن نیستند. سپس، برگزارکننده بهصورت مرحلهای مبلغ را کاهش میدهد؛ اولین فردی که قیمت اعلامی را بپذیرد، برنده خواهد شد.
در این حالت نیز شما سعی دارید تا پایینترین مبلغ ممکن را به دست آورید؛ اما درعینحال، باید مراقب پیشنهاد دیگران نیز باشید و درنتیجه، ارزش کالا برای دیگران را نیز در تصمیم خود در نظر میگیرید.
سخن آخر
در این مطلب به بررسی انواع تئوری حراج یا نظریه مزایده پرداختیم. مطالب ذکرشده را چندبار مرور کنید تا شرایط هرکدام از نظریهها را بهتر متوجه شوید. برای مثال در روش سربسته شما نمیتوانید قیمت دیگر افراد را ببینید و سپس یک پیشنهاد ارائه دهید. به همین سبب لازم است کاملا به مباحث تحلیل مسلط باشید و یک رقم دقیق پیشنهاد دهید. این دقت و تحلیل باعث میشود حتی در روشهای صعودی، قیمتهای پیشنهادی دیگران برایتان اهمیتی نداشته باشد و بدانید چه قیمتی برای این جنس لازم است.
