آربیتراژ چیست؟ |
آربیتراژ (Arbitrage) بهطور کلی به معنی کسب سود از اختلاف قیمتها است. بهعبارت دیگر شما یک دارایی را با نرخ متفاوت پیدا میکنید و بهصورت همزمان از اولی و با قیمت ارزانتر خریداری کرده و آن را با قیمت گرانتر به دومی میفروشید. بهاین ترتیب شما بدون ریسک توانستهاید از اختلاف قیمت آن دارایی در دو بازار متفاوت سود کسب کنید.
این اختلاف میتواند هم بهصورت زمانی باشد مثل اختلاف قیمت بازار آتی و نقد، یا از نظر مکانی باشد مثل تفاوت نرخ دلار در دو شهر مختلف. سود آربیتراژ معمولا در بازارهایی بهوجود میآید که دارای هسته معاملاتی واحد نیستند. در این حالت داراییها در بازارهای مختلف دارای اختلاف قیمت میشوند که فرصت کسب سود را فراهم میسازند. فرصتهای معاملاتی آربیتراژ بهعلت این که بدون ریسک هستند، بسیار مورد توجه معاملهگران قرار میگیرند. لذا افراد زیادی بهدنبال همچین فرصتهایی میگردند. یکی از مزیتهای آربیتراژ این است که باعث تعدیل قیمت در بازارهای مختلف میشود.
مبنای شکلگیری موقعیت های آربیتراژی
آربیتراژ بر اساس بعد مکان یا زمان به وجود میآید. تفاوت قیمتی ایجاد شده بر حسب مکان به این صورت است، که یک دارایی منحصربهفرد در دو بازار با فاصله جغرافیایی کم یا زیاد ارزش ناهمسانی داشته و امکان دادوستد همزمان (نهایتاً با تفاوت زمانی کوتاه) آن بین بازارهای مذکور فراهم است. آربیتراژ بر مبنای بعد زمانی، ناشی از اختلاف قیمت به دلیل تفاوت در موعد تحویل دارایی میباشد؛ که مصداق بارز آن تفاوت قیمتها در بازار نقد نسبت به آتی است! در حال حاضر، عمده معاملات آربیتراژی بر این اساس انجام شده و از این حیث، بازار آتی طرفداران بسیاری دارد. از توضیحات فوق اینگونه استنباط میشود، که آربیتراژ یکی از انگیزههای اصلی فعالیت سفتهبازان و موتور محرک بازارهای مالی و سرمایهگذاری است.
آربیتراژ در بازار نقدی
۱- بازار سهام جهانی
امروزه با عرضه سهام شرکتهای بینالمللی و چند ملیتی در بورسهای بزرگ جهانی، این بازارها به یکدیگر متصل شده و به صورت یکپارچه فعالیت میکنند. گاهاً در مواقع کوتاهی قیمت یک سهم در بازارهای مذکور یکسان نمیباشد! که در چنین شرایطی، به دلیل رصد پیوسته بازار از سوی سرمایهگذاران یا رباتهای معاملهگر و ارسال سریع سفارشات در حجم بالا، فاصله قیمتی از بین رفته و بازار متعادل میشود.
۲- بازار ارز غیررسمی ایران
یکی از مثالهای عینی آربیتراژ در بازار ایران، التهابات ارزی یک دهه اخیر است. زمانی که اختلاف قیمت ارز دولتی و بازار آزاد افزایش مییافت؛ بسیاری از آربیتراژگران (دلالان ارزی) اقدام به خرید ارز سهمیهای دولتی نموده و در بازار آزاد به فروش میرساندند. همچنین اختلاف نرخ ارز بین بازارهای منطقهای نیز، فرصت مناسبی برای این معاملهگران محسوب میشد؛ زیرا تفاوت قیمت بازار تهران و سایر کلانشهرها با مناطق مرزی داخلی و خارجی، سود بدون ریسک و نسبتاً هنگفتی را برای آنها فراهم مینمود. هرچند این تفاوت نرخ همواره بین بازار کشورهای همسایه وجود دارد؛ اما آربیتراژ ارز در حالت عادی به سبب اختلاف کم قیمتها، چندان مقرون به صرفه نیست! توجه داشته باشید، که چنین فعالیتهایی منجر به خروج ارز و آسیب به نظام اقتصادی کشور میشود و بر اساس قوانین، متخلفان تحت پیگرد قانونی قرار میگیرند. به طور کلی، امروزه فرصتهای آربیتراژی بازارهای نقدی، به دلیل گسترش تولید در سراسر جهان، حذف از واسطهها و تجارت الکترونیک، بسیار محدود شده و اغلب بازارها در شرایط تعادل قیمتی به سر میبرند.
۳- آربیتراژ در بازار آتی
همانطور که اشاره نمودیم، بخش عمدهای از معاملات آربیتراژی در بستر بازار آتی انجام میشوند. در واقع فلسفه اصلی این مدل آربیتراژ، اختلاف قیمتی موجود میان بازار نقد و آتی است! فرآیند انجام معاملات به این صورت است؛ که قیمت یک دارایی نظیر سهام یا کالا در بازار آتی نسبت به قیمت جاری آن در بازار نقد بالاتر بوده و فاصله قیمتی به گونهای است، که آربیتراژ این دارایی حاشیه سود مناسبی به همراه دارد. در این شرایط معاملهگر دارایی را در بازار نقد خریداری نموده و معادل آن، یک قرارداد در بازار آتی به فروش میرساند؛ که فاصله موجود میان نرخ خرید و فروش این دارایی، برابر سود ناخالص او خواهد بود. همچنین در شرایط معکوس که قیمت نقدی بالاتر از نرخ بازار آتی است، سرمایهگذاران همزمان اقدام به اخذ دو موقعیت معاملاتی خرید و فروش (با موعد تحویل متفاوت) در بازار آتی نموده؛ یا به منظور فروش نقدی در آینده نزدیک، صرفاً دارایی مذکور را پیشخرید خواهند کرد. به منظور فهم بهتر مطلب به یک مثال دقت کنید:
قیمت قرارداد آتی فروش یک کیلو آهن برای تحویل یکماهه = ۱۱۰۰ تومان
قیمت فعلی خرید یک کیلو آهن در بازار نقد = ۱۰۰۰ تومان
نرخ بهره بدون ریسک ماهیانه = ۵/۱ درصد
در این شرایط معاملهگر اقدام به خرید ۱ تن(۱۰۰۰ کیلوگرم) آهن در بازار نقد نموده و بلافاصله آن را در بازار آتی میفروشد؛ که مبلغ خرید وی معادل یک میلیون تومان و مبلغ حاصل از فروش دارایی پس از تحویل کالا، ۰۰۰/۱۰۰/۱ تومان است. اگر مجموعاً ۵ درصد سرمایه اولیه را برای هزینههای معاملاتی نظیر کارمزد و هزینه نگهداری در نظر بگیریم، این موقعیت معاملاتی ۵ درصد سود خالص در پی داشته است! که حدوداً ۳ برابر نرخ بهره بدون ریسک میباشد. ذکر این نکته ضروری است؛ که اگر دارایی پایه مورد معامله از نوع سهام باشد، باید مواردی نظیر سود نقدی و افزایش سرمایه احتمالی را نیز در نظر بگیرید.
آیا امکان تجارتآربیتراژ در بازار کریپتو وجود دارد؟
بله. مفهوم معامله آربیتراژ تغییری نمیکند، تنها دارایی مورد معامله عوض میشود.
امروزه صرافیهای بیشماری در سراسر جهان وجود دارند که افراد میتوانند از آنها رمز ارز بخرند. در این میان یک نکته مهم وجود دارد؛ قیمتهایی که برای رمز ارزهایی همچون بیت کوین ارائه میشود گاه تفاوت زیادی با یکدیگر دارند. این تفاوتها معمولا در مناطقی بروز میکند که تقاضا برای کریپتو در آنها بالاست. یکی از رایجترین نمونهها در این زمینه «کینچی پریمیوم» (Kimchi Premium) است که معامله کنندگان خواستار بیت کوین در کره جنوبی را واداشت تا نسبت به امریکا، اروپا و دیگر نقاط آسیا، BTC را با قیمت بالاتری (برحسب دلار) خریداری کنند.
زیمباوه یک کشور آفریقایی است که از ابرتورم رنج میبرد؛ یعنی نیازهای هر روزه مردم مانند خوراک و سوخت روزانه و گاه حتی ساعتی گران میشود. در گذشته گاه مردم زیمباوه مجبور میشدند هنگام رفتن به خرید از سوپرمارکت و میوهفروشی یک کولهپشتی پر از دلار زیمباوه با خود ببرند تا بتوانند آنچه میخواهند را بخرند. در سال 2017 قیمت بیت کوین در یک صرافی محلی این کشور نزدیک به دو برابر قیمت موجود در پلتفرمهای بینالمللی بود. این قیمت زیاد تا حدی ناشی از این مساله بود که مشتریان زیمباوهای به صرافیهای بیرون از کشور دسترسی نداشتند.
در نمونه ای دیگر، هنگ کنگ مدتی است ناآرامیهای سیاسی را تجربه میکند و در این مدت شاهد معاملات بیت کوین با قیمتهای بالا بودهایم. در ماه آگوست خریداران هنگ کنگی برای هر کوین 2 درصد بیشتر از هر جای دیگر پرداختند. در همین ماه و در آن سوی کره زمین، مردم آرژانتین بیت کوین را 4% گرانتر معامله میکردند. این تفاوت ناشی از افت قیمت پزو بود که در اثر شوک نتایج انتخابات آرژانتین به وجود آمده بود.
حتی اگر شرایط حاد اقتصادی و سیاسی را از معادله حذف میکنیم، تفاوت میان قیمتهای صرافیها به حدی است که زمینه را برای انجام تجارت آربیتراژ فراهم میسازد.
انواع آربیتراژ
آربیتراژ ها در بازارهای مالی در کل به دو قسمت ساده و چندگانه تقسیمبندی میشوند.
آربیتراژ ساده
این نوع آربیتراژ بسیار ساده است و تنها یک دارایی در آن حضور دارد. در این نوع استراتژی یکبار معامله خرید و یکبار معامله فروش صورت میگیرد. بهعنوان مثال فرض کنید یک سهم در بازار بورس آمریکا بهقیمت ۴۰ دلار باشد؛ اما همان سهم در بازار بورس لندن به قیمت ۴۰.۵۰ دلار است. در اینجا شما سهم را دربورس آمریکا خریداری کرده و آن را در بورس لندن بهفروش میرسانید. با اینکار بهازای هر سهم میتوانید مبلغ ۰.۵۰ دلار سود کسب کنید.
آربیتراژ پیچیده
در این نوع آربیتراژها، برای کسب سود باید عملیات پیچیدهتری انجام دهیم و بهجای یک دارایی از دو یا چند دارایی برای خرید و فروش استفاده کنیم تا سود مورد نیاز ما حاصل شود. برحسب تعداد داراییهای مورد استفاده این نوع آربیتراژها میتوانند چندگانه هم باشند. بهعنوان مثال فرصت معاملاتی که در آن از سه دارایی مختلف استفاده شود، آربیتراژ سهگانه میگویند.
مثال: فرض کنید من دوستی در چین دارم که میتواند از صرافیهای آن کشور برای من دلار با نرخ پایینتر از ایران تهیه کند. من در ایران هستم و با استفاده از صرافیهای داخلی، ریال خود را ابتدا به یوان تبدیل کرده و آن را برای دوستم در چین حواله میکنم. دوستم با یوان مورد نظر دلار با نرخ پایینتر خریداری و مجدد برای من به ایران حواله میکند. در اینجا نیز من دلارها را با نرخ بالاتر در صرافی به ریال تبدیل میکنم. به این ترتیب با استفاده از تبدیل سه ارز مختلف توانستهایم یک آربیتراژ سهگانه انجام دهیم و سود کسب کنیم.
آربیتراژها غیرنقدی
آربیتراژ حتما نباید به شکل فوق باشد. با توجه به شرایط بازار نیز ما میتوانیم از فروش داراییهای خود به منظور کسب سود بیشتر استفاده کنیم. بهعنوان مثال فرض کنید ما مقدار سهامی را از قبل داریم که قیمت آن سهم هر روز درحال ریزش و پایینآمدن است. در همین حین یک سهمی پیدا میکنیم که درحال صعود و رشد است. در این حالت ما میتوانیم سهم نزولی خود را در ضرر بهصورت موقتی فروخته و با همان پول، سهم جدید را خریداری کنیم. بعد از کسب سود لازم، مجدد سهم قدیم خود را به همان میزان قبل خریداری میکنیم. به این ترتیب ما هم سود سهام جدید را کسب کردهایم و هم سهام قبلی خود را داریم.
نکته مهم: انجام این نوع آربیتراژ در بازار بسیار سخت بوده و مستلزم داشتن مهارت بالا، قدرت تحلیل و تسلط زیاد بر بازار و شرایط حاکم بر آن است.
در کل میتوان گفت که آربیتراژ، نوعی بازی با سرمایه برای کسب سود است. امروزه این نوع معاملات بهاندازهای گسترده شده است که رباتهای آربیتراژ کننده وارد بازار شدهاند. این نوع رباتها تنها قیمت داراییهای مختلف را در بازارهای مختلف باهم مقایسه میکنند تا بتوانند سودهای مناسب را شناسایی کنند. به این ترتیب رباتها کار را برای پیدا کردن این نوع فرصتهای معاملاتی آسانتر میکنند.
آیا آربیتراژ کریپتو ریسک یا ویژگی منفی دارد؟
موانع قانونی و مالی میتوانند دستیابی به سود در آربیتراژ کریپتو را دشوار کنند.
در همه روشهای آربیتراژ کریپتو که فرد میتواند از آنها استفاده کند، پلتفرم به کار رفته از او کارمزد تراکنش و حتی گاهی کارمزد برداشت میگیرد. به همین خاطر فرد باید اطمینان حاصل کند که پس از فاکتور گرفتن این هزینهها باز هم حاشیهی سودی برای او وجود دارد.
وجود قوانین شناخت مشتری (KYC)، آربیتراژ فرامرزی را نسبت به روشهای دیگر سختتر نموده است. «شناخت مشتری» مجموعه قوانین سختگیرانهای است که براساس آنها فرد تنها در صورتی میتواند در صرافی تراکنش انجام دهد که مدارک شناسایی معتبر و صادر شده از سوی دولت ارائه نماید و یا اسنادی داشته باشد که هویتش را تایید کنند. پکسفول که بازار همتا به همتای خود را در بیشتر کشورهای جهان راهاندازی کرده میگوید با اجرای یک برنامه «شناخت مشتری» ردهبندی شده در تلاش برای از میان برداشت این موانع است و میکوشد در همکاری با کاربران بومی دریابد آنها میتوانند چه مدارکی برای شناسایی خود ارائه نمایند.
دغدغهی دیگر در ارتباط با صرافیها، تاخیرهایی است که گاه در هنگام برداشت به وجود میآید. اگر برای بردن مبلغ از یک پلتفرم به پلتفرم دیگر زمان محدودی داشته باشید، آنگاه کندی جابهجایی میتواند انجام تراکنش را آنقدر عقب بیندازد که فرصت مورد نظر شما از دست برود.
نکته دیگری که باید به آن توجه داشت، پرهیز از رفتن به سراغ صرافیهایی است که برای بیت کوین و دیگر رمز ارزها قیمتهای بسیار پایینی پیشنهاد میدهند. قیمتهای این پلتفرمها گاه بسیار پایینتر از نرخ بازار است. خرید از این سیستمها و رسیدن به سود زیاد میتواند بسیار جذاب باشد ولی حتما پیش از هر اقدامی به دقت بررسی کنید که آیا صرافی مورد نظر شما معتبر است یا خیر. در غیر این صورت ممکن است سرمایه خود را از دست بدهید. زیانهای احتمالی در این موارد گاه در اثر هک ناشی از ضعف امنیتی است و در برخی موارد نیز اصلا امکان برداشت وجود نخواهد داشت.
آربیتراژ در بازار جهانی ارز (فارکس)
به واسطه حجم بالای تراکنشات و گستردگی ابزار معاملاتی در بازار جهانی ارز، موقعیتهای آربیتراژی فراوانی وجود دارند؛ اما تعدد معاملهگران و سرعت اجرای سفارشات مسبب این است، که چنین فرصتهایی بیدرنگ پوشش داده شوند. از همین روی، امروزه رباتهای معاملاتی مختص یافتن و انجام معاملات آربیتراژی تدوین یافتهاند. آربیتراژ در بازار ارز جهانی از سه روش عمده انجام میشود:
- آربیتراژ جفت ارزی: به معنای کسب سود از قیمتگذاری متفاوت یک جفت ارز در دو کارگزاری یا صرافی مختلف.
- آربیتراژ سود تضمین شده: یک روش معاملاتی است، که معاملهگر ابتدا نرخ بهره کشورها و مناطق اقتصادی مختلف را بررسی نموده و سپس با تبدیل دارایی به ارز کشور دارای بیشترین نرخ بهره، در سیستم بانکی مکان مورد نظر سرمایهگذاری میکند (به طور مثال سپرده بانکی مدتدار با سود مشخص). همچنین به منظور پوشش ریسک این معامله، فرد اقدام به خرید یک قرارداد آتی به منظور تضمین نرخ تبدیل ارز مینماید؛ تا پس از اتمام دوره سرمایهگذاری، امکان استفاده از نرخ تبدیل اولیه خود را داشته باشد!
- آربیتراژ مثلثی: ناشی از وجود تفاوت قیمتی میان سه ارز مختلف است، که به واسطه یک فرآیند معاملاتی سریع تبدیل سه جفت ارز گوناگون به یکدیگر و در نهایت بازگشت به دارایی اولیه، صورت میگیرد.
آیا آربیتراژ کریپتو به امتحانش میارزد؟
در این باره باید به صورت موردی قضاوت کنید.
کسانی در رسیدن به سود از این راه شانس بیشتری دارند که باتجربه هستند و هنگامی که به فرصتی برمیخورند میدانند خوب است یا نه. با وجود شکاف 20 درصدی میان قیمت خرید و قیمت فروش بهتر است پیش از اقدام در هر مورد از خود بپرسید آیا وقت گذاشتن و انجام تراکنشها ارزش دارد یا خیر. آنچه که پیش از هر معامله آربیتراژ ضروری است، به خاطر داشتن موانع قانونی و فنی و همچنین فاکتور گرفتن کارمزدها است و البته نوسانات بازار کریپتو را همواره باید زیر نظر گرفت. وجود پلتفرمهایی که خریداران و فروشندگان کشورهای گوناگون را مستقیما به هم میرسانند میتواند زمینهساز رونق دوباره آربیتراژ شود.
