صرافی غیر متمرکز چیست؟

صرافی غیر متمرکز چیست؟ | صرافی غیر متمرکزا(DEX – Decentrilized exchange) یکی از جذاب‌ترین جنبه‌های انقلاب دیفای است. همان‌گونه که شاید اطلاع داشته باشید، دیفای جنبشی است که در آن توسعه‌دهندگان، جایگزین‌های مختلفی برای محصولات و مؤسسات مالی سنتی ساخته‌اند. DEX-ها نسخه‌ی غیر متمرکز صرافی‌های ارز دیجیتال هستند. قبل از اینکه به پرسش «صرافی‌ غیر متمرکز چیست» جواب بدهیم، ابتدا در مورد صرافی‌های سنتی و نواقص زیاد آن سخن خواهیم گفت. 

صرافی غیرمتمرکز چیست؟

صرافی غیرمتمرکز یا DEX، بستری برای انجام معاملات به‌صورت غیرمتمرکز است و از بلاک چین و قراردادهای هوشمند برای حذف واسطه‌ها استفاده می‌کند. با یک صرافی غیرمتمرکز کاربران می‌توانند بدون نیاز به واریز ارزهای دیجیتال به کیف پول صرافی‌ها، از داخل کیف پول خودشان معاملات را انجام دهند.

وقتی صحبت از خریدوفروش و تبادل ارزهای دیجیتال به میان می‌آید، ذهن‌ها به‌سمت صرافی‌هایی نظیر بایننس و کوین بیس می‌رود و این موضوع بی‌علت نیست. سهولت استفاده از آنها و محبوبیت‌شان باعث شده است تا کمتر کسی نیاز به صرافی‌های دیگر را حس کند. اما ذات غیرمتمرکز ارزهای دیجیتال با نحوه کار این صرافی‌ها در تضاد است.

هک و سرقت و همچنین امکان بلوکه‌شدن دارایی‌ها اصلی‌ترین خطراتی هستند که دارایی‌های معامله‌گران در یک صرافی متمرکز را تهدید می‌کنند. اما در یک صرافی غیرمتمرکز معتبر که کدنویسی بی‌نقصی داشته باشد، این خطرات دیگر وجود ندارند. در این صرافی‌ها، دارایی‌ها مستقیم از کیف پول معامله‌گر برداشت می‌شود و هیچ شخص ثالثی مدیریت ارزها را برعهده نخواهد داشت.

برای فعالیت در صرافی‌های غیرمتمرکز نیازی به واردکردن اطلاعات شخصی و حساس نیست و تنها با اتصال یک کیف پول می‌توانید از خدمات یک DEX استفاده کنید.

البته به‌دلیل مشکلات فنی که گاهی اوقات برای صرافی‌های غیرمتمرکز پیش می‌آید، پشتیبانی نکردن از همه ارزهای دیجیتال و همچنین مسئله مقیاس‌پذیری بلاک چین‌ها (کندی تراکنش‌ها)، هنوز بیش از ۹۰٪ حجم معاملات ارزهای دیجیتال روی صرافی‌های متمرکز انجام می‌شود و معامله‌گران آن‌طور که باید فعلاً به صرافی‌های غیرمتمرکز اعتماد ندارند. بااین‌حال،‌ در سال ۲۰۲۰ شاهد رشد چشم‌گیر در حجم معاملات این صرافی‌ها بودیم و امیدواری زیادی برای آینده این صرافی‌ها وجود دارد.

صرافی غیرمتمرکز چگونه کار می‌کند؟

صرافی‌های غیرمتمرکز روی بلاک چین‌های آزاد که قابلیت اجرای قراردادهای هوشمند را دارند ساخته می‌شوند. اتریوم درحال‌حاضر بزرگ‌ترین میزبان صرافی‌های غیرمتمرکز است.

برای درک نحوه کار صرافی غیرمتمرکز، قبل از هر چیز باید با مفهوم قرارداد هوشمند آشنا شوید. یک قرارداد هوشمند نرم‌افزاری است که در صورت وقوع شرایطی خاص، یک یا چند دستور خاص را اجرا می‌کند. این قرارداد روی بلاک چین پیاده‌سازی می‌شود و جلوگیری از اجرای آن غیرممکن است.

ویژگی اصلی یک قرارداد هوشمند، اجرای قطعی آن است. در حقیقت آنچه که باعث تفاوت قرارداد معمولی و قرارداد هوشمند می‌شود این است که در قرارداد هوشمند، هیچ‌کس (حتی خود سازنده) نمی‌تواند مانع از اجرای قرارداد شود و بنابراین برای اجرای آن نیاز نیست که به واسطه‌های متمرکز اعتماد کنیم.

بنابراین، زمانی‌که یک قرارداد هوشمند بر روی یک بلاک چینِ آزاد مثل اتریوم اجرا شود، دیگر قابل‌توقف نیست و هیچ‌کس نمی‌تواند جلوی اجرای آن را بگیرد. با قراردادهای هوشمند می‌توان برنامه‌ها و پروژه‌هایی را ساخت که بدون هیچ‌گونه واسطه‌ و از کارافتادگی تا ابد به کار خود ادامه دهند. به این برنامه‌ها برنامه‌های غیرمتمرکز (Dapp) هم می‌گویند.

جدای از جزئیات فنی، در یک صرافی غیرمتمرکز برای انجام یک تراکنش فرایند زیر طی می‌شود:

۱. معامله‌گر کیف پول خود را به صرافی متصل می‌کند.

۲. سفارش خرید/فروش خود را ثبت می‌کند.

۳. خریدار/فروشنده‌ای دیگر سفارشی مطابق با سفارش معامله‌گر اول ثبت می‌کند.

۴. دارایی‌ها داخل قرارداد هوشمند وارد می‌شوند، در قرارداد هوشمند مبادله انجام شده و مبلغ به کیف پول خریدار و فروشنده واریز می‌شود.

در برخی از صرافی‌های غیرمتمرکز با استفاده از قرارداد هوشمند استخر نقدینگی ایجاد می‌شود، به‌طوری که مشارکت‌کنندگان می‌توانند دارایی‌های خود را به صرافی اختصاص دهند تا صرافی بتواند با آن دارایی‌ها به نیازهای معامله‌گران پاسخ دهد. در این روش مشارکت‌کنندگان هم به سود خوبی می‌رسند.

نوعی دیگر از مبادلات غیرمتمرکز که به آنها اتمیک سواپ (Atomic Swap) گفته می‌شود، روی انجام معاملات بین زنجیره‌ای (مثلاً بیت کوین به اتریوم) تمرکز دارند که در صرافی‌های غیرمتمرکز معمولی امکان‌پذیر نیست. صرافی غیرمتمرکزی که درون کیف پول Atomic Wallet وجود دارد، به روش اتمیک سواپ کار می‌کند.

معایب و خطرات صرافی غیرمتمرکز

در ابتدا باید گفت که این صرافی‌ها از خدمات امانت‌داری استفاده نمی‌کنند و مالکیت دارایی‌ها بر عهده کاربر است. از همین رو هرگونه اشتباه در معاملات و انتقال ارزها، جبران‌ناپذیر و غیرقابل بازگشت است.

از جمله دیگر معایبی که می‌توان برای صرافی‌های غیرمتمرکز نام برد، حجم پایین معاملات آنها نسبت به صرافی‌های متمرکز است. پایین‌بودن حجم معاملات در مقایسه با صرافی‌هایی مانند بایننس و گاهی اوقات افزایش هزینه‌ تمام‌شده، باعث شده است تا سرمایه‌گذاران کمتری با این صرافی‌ها کار کنند.

صرافی‌های غیرمتمرکز کاملاً متن‌باز و شفاف هستند، اما در مورد صرافی‌های جدید گاهی اوقات ممکن است کدهای صرافی دچار مشکل فنی یا امنیتی باشد. همچنین، اگرچه صرافی‌های غیرمتمرکز نباید به دارایی‌ها دسترسی داشته باشند، ممکن است در کد برخی از آنها راهی برای مسدودسازی ارزهای دیجیتال تعبیه شده باشد تا در صورت وجود موارد مشکوک به تخلف، بتوان جلوی برداشت پول را گرفت.

یکی از اساسی‌ترین مشکلات صرافی‌های غیرمتمرکز مسئله مقیاس‌پذیری (سرعت و کارمزد تراکنش‌های) بلاک چین است. در بیشتر این صرافی‌ها کاربر مجبور است برای هر معامله روی شبکه‌ای مانند اتریوم تراکنش بزند که این خود مستلزم پرداخت کارمزد است. بنابراین، اگر شبکه شلوغ باشد حس خوبی از کار با صرافی غیرمتمرکز تجربه نخواهید کرد.

یکی دیگر از مشکلات اساسی صرافی‌های غیرمتمرکز درحال‌حاضر این است که از همه ارزهای دیجیتال پشتیبانی نمی‌کنند. مثلاً در مقطع فعلی بیشتر صرافی‌های غیرمتمرکزی روی اتریوم فعال هستند و فقط از تبدیل اتریوم و توکن‌های مبتنی بر اتریوم (ERC-20) پشتیبانی می‌کنند. در این صرافی‌ها به‌عنوان مثال نمی‌توانید ارزی مانند تزوس را معامله کنید. البته برخی از صرافی‌های غیرمتمرکز در تلاش هستند تا با پشتیبانی از چندین بلاک چین این مشکل را برطرف کنند.

امکانات معاملاتی کم از دیگر معایب صرافی‌های غیرمتمرکز است. به‌علاوه، روند تطبیق معاملات هم نسبت به نمونه‌های متمرکز کندتر است و همین مسئله می‌تواند تجربه کاربری نه‌چندان مناسبی را برای کاربر به همراه داشته باشد.

مزایا

• کنترل کامل سرمایه‌تان را دارید. هیچ‌گاه در مورد کلیدهای خصوصی‌تان از شما سؤالی پرسیده نمی‌شود.
• به دلیل نبود نهاد مرکزی، خطر نفوذ و حملات هک به حداقل می‌رسد.
• تعداد کوین‌های فهرست‌شده در صرافی غیر متمرکز در برابر صرافی متمرکز به‌طور غیر قابل مقایسه‌ای بیشتر است.
• بدون نیاز به احراز هویت (KYC/AML). اگر مدارک ثبت نام در اختیار نداشته باشید یا از درز اطلاعات خود نگران باشید، صرافی غیر متمرکز بهترین گزینه است. DEX-ها بدون نیاز به مجوز هستند و کسی هویت شما را بررسی نمی‌کند.

صرافی غیر متمرکز با سازوکار استخر نقدینگی (Liquidity Pool) یا سواپ (Swap)

نسل بعدی صرافی‌های غیر متمرکز برای آسان کردن تریدها یا تعیین قیمت از دفاتر سفارش استفاده نمی‌کند، در عوض این پلتفرم‌ها معمولا از پروتکل‌های استخر نقدینگی برای تعیین قیمت استفاده می‌کنند. این صرافی‌ها که در ذات خود همتا‌به‌همتا هستند، تریدها را بین کیف‌های دیجیتال کاربران به‌صورت آنی انجام می‌دهند، فرآیندی که بعضی به سواپ می‌گویند. صرافی‌های این دسته از لحاظ کل ارزش قفل‌شده (TVL) که به‌معنی سرمایه‌های نگه‌داری شده در قراردادهای هوشمند است، رتبه‌بندی می‌شوند.

اساس کار این نوع پلتفرم‌ها استفاده از استخر نقدینگی است. هر استخر نقدینگی شامل یک جفت رمزارز است. برای مثال استخری شامل جفت رمز‌ارز اتر/تتر (ETH/UDST) است. سرمایه‌های قرارگرفته در استخرهای نقدینگی توسط کاربران فراهم می‌شود. کاربران باید دو رمزارز را به یک استخر نقدینگی واریز کنند، آن‌ها در ازای تأمین نقدینگی این استخر، بهره‌ دریافت می‌کنند. این بهره‌ها درصدی از نقدینگی است که کاربران برای آن استخر فراهم کرده‌اند و از کارمزدهایی به دست می‌آید که از ترید آن جفت رمزارز حاصل شده است.

در ادامه با تعدادی از محبوب‌ترین صرافی‌های غیر متمرکز با سازوکار استخر نقدینگی آشنا می‌‎شویم:

یونی سواپ (Uniswap): کاربران پلتفرم یونی‌سواپ می‌توانند هر دو جفت سرمایه‌ بر مبنای اتریوم را بدون هیچ مشکلی با هم مبادله کنند. وجود استخرهای نقدینگی باعث می‌شود که یونی‌سواپ بدون نیاز به مجوز و اعتماد باقی بماند، این امر قرض دادن و قرض گرفتن را دموکراتیک نگه می‌دارد.

کرو (Curve): همانند یونی‌سواپ، کرو صرافی غیر متمرکز است که از استخر نقدینگی استفاده می‌کند. بااین‌حال کرو مختص ترید استیبل‌کوین‌ها است و به کاربران این امکان را می‌دهد که با اسلیپیج و کارمزد پایین به ترید بپردازند، همه‌ی این‌ کارها از طریق استفاده از الگوریتم‌هایی که ترید جفت رمزارزها را بهینه می‌کنند اتفاق می‌افتد.

سوشی‌سواپ (SushiSwap): سوشی سواپ از یونی‌سواپ تقلید کرده است و تنها اختلاف آن در این است که توکن‌هایی با نام SUSHI ایجاد کرده است. در یونی‌سواپ کارمزد ترید ۰٫۳% است اما در سوشی‌سواپ این ۰٫۳% به نحوی دیگر استفاده می‌شود، ۰٫۰۵% از آن به شکل توکن سوشی توزیع می‌شود.

دودو (DODO): همانند سایرین در این بخش، دودو پروتکلی نقدینگی است. بااین‌حال، پلتفرم دودو الگوریتم خود با نام یعنی بازارسازی فعالانه (PMM) را برای فراهم آوردن نقدینگی لازم به کار می‌گیرد.

پنکیک‌سواپ (PancakeSwap): یکی از جالب‌ترین پروتکل‌های امور مالی غیر متمرکز (دیفای) که دارای اسامی برگرفته از مواد خوراکی است، پنکیک‌سواپ (Cake) است. این صرافی ویژگی‌هایی مانند یونی‌سواپ (UNI) و سوشی‌سواپ (SUSHI) دارد اما برخلاف این دو که روی شبکه‌ی اتریوم هستند، پنکیک‌سواپ از شبکه‌ی اسمارت چین بایننس (BSC) استفاده می‌کند، این شبکه مکمل شبکه‌ی بایننس‌چین (BC) است.

بالانسر (Balancer): بالانسر براساس ایده‌ی یونی‌سواپ ساخته شده است اما کنترل بیشتری روی پورتفو را به شما می‌دهد. درحالی‌که یونی‌سواپ کاربران را مجبور می‌کند ۵۰ درصد اتریوم و ۵۰ درصد از رمزارز دلخواه را به یک استخر نقدینگی اضافه کنند، بالانسر این امکان را به کاربران می‌دهد که هر مقدار از سرمایه‌های پشتیبانی شده را به استخرهای نقدینگی این پلتفرم واریز کنند.

بانکور (Bancor): مدل صرافی بانکور نیازی به شخصی ثانویه برای اجرای ترید ندارد. به‌جای آن می‌توانید توکن‌های ERC-20 خود را در برای توکن محلی با نام «توکن شبکه‌ی بانکور (BNT)» معاوضه کنید. سپس می‌توانید این توکن‌ را با سایر توکن‌های ERC-20 روی این پلتفرم معاوضه کنید.

کایبر (Kyber): پروتکل کایبر به‌عنوان پشته‌ای از قراردادهای هوشمند که نه‌تنها روی اتریوم بلکه روی هر بلاک‌چینی اجرا می‌شوند، عمل می‌کند. همانند سایر صرافی‌هایی که بدون دفتر سفارش کار می‌کنند، کایبر از استخرهای نقدینگی استفاده می‌کند که مبادله‌های همتا‌به‌همتا را آسان می‌کند.

گنوسیس (Gnosis): پروتکل گنوسیس استخرهای نقدینگی را از طریق سازوکاری به نام حلقه‌های ترید ایجاد می‌کند و نقدینگی را در تمامی سفارش‌ها به اشتراک می‌گذارد و تنها یک جفت رمزارز از این نقدینگی استفاده نمی‌کند. این پروتکل برای توکن‌های بازار پیش‌بینی ترید و سایر سرمایه‌های توکنیزه شده مناسب هستند.

صرافی غیر متمرکز با سازوکار تجمیع‌کننده‌ی نقدینگی (Aggregator)

صرافی‌های غیر متمرکز از پروتکل‌ها و مکانیزم‌های مختلفی استفاده می‌کنند. هرچند که این نتایج پویا امنیت و استقلال را بالاتر می‌برد اما این امر باعث از هم گسیختن نقدینگی روی پلتفرم‌های مختلف می‌شود. این کاهش نقدینگی برای سرمایه‌گذاران سازمانی یا سرمایه‌گذاران مستقل و ثروت‌اند که می‌خواهند رمزارزی را با حجم فراوان خریداری کنند، عاملی بازدارنده است. تجمیع‌کننده‌های DEX برای رفع این مشکل به وجود آمدند تا به استخرهای نقدینگی در صرافی‌های متمرکز و غیر متمرکز عمق ببخشند.

تجمیع‌کننده‌های صرافی غیر متمرکز که با نام تجمیع‌کننده‌های نقدینگی نیز شناخته می‌شوند، بهترین نرخ‌ها را از چندین پلتفرم DEX گردآوری کرده و به تریدر فهرستی از بهترین قیمت‌ها را برای رمزارزی انتخابی نشان می‌دهند. همچنین به‌وسیله‌ی قابلیت ترید روی چندین DEX با استفاده از یک پیشخوان می‌توان به استخرهای نقدینگی با عمق بیشتر دست پیدا کرد.

1inch Exchange: پلتفرم 1inch نقدینگی را از DEX-های مختلف جمع‌آوری می‌کند و با این کار اسلپیج را در سفارش‌های بزرگ به حداقل می‌رساند. اسلیپیج (Slippage) زمانی رخ می‌دهد که نقدینگی به مقدار کافی روی پلتفرمی وجود ندارد؛ این امر باعث می‌شود خریدار پول بیشتری برای خرید سرمایه‌ای پرداخت کند. با حذف اسلیپیج، سرمایه برای خریدار با بهترین قیمت ممکن فراهم می‌شود.

دِوِرسیفای (DeversiFi): پروتکل دورسیفای نقدینگی را از صرافی‌های متمرکز و غیر متمرکز جمع‌آوری می‌کند. دورسیفای همچنین از تکنولوژی دسته‌بندی StarkWare استفاده می‌کند تا ۹ هزار ترید را در ثانیه از طریق واسط کاربری (API) انجام بدهد.