تفاوت اوراق قرضه با اوراق مشارکت | اوراق قرضه و اوراق مشارکت دو ابزار مهم در تأمین مالی بازارهای سرمایه هستند. این دو کارکرد متفاوتی اما بسیار نزدیکی در بازار سرمایه دارند. در این مقاله به توضیح هر کدام و تفاوت اوراق قرضه با اوراق مشارکت می‌پردازیم.
اوراق قرضه چیست؟
این اوراق ابزاری با درآمد ثابت است که نشان دهنده وامی است که توسط یک سرمایه‌گذار به وام گیرنده (معمولاً شرکتی یا دولتی) پرداخت می‌شود. این اوراق توسط شرکت‌ها، شهرداری‌ها، ایالت‌ها و دولت‌های مستقل برای تأمین اعتبار پروژه‌ها و عملیات استفاده می‌شود. جزئیات اوراق شامل تاریخ پایان زمانی است که اصل وام به صاحب اوراق پرداخت می‌شود و معمولاً شامل شرایط پرداخت سود متغیر یا ثابت است که توسط وام گیرنده پرداخت می‌شود. این اوراق واحدهایی از بدهی شرکت‌ها است که توسط آن‌ها صادر و به عنوان دارایی قابل معامله اوراق بهادار می‌شود.
از آنجا که این اوراق به طور سنتی نرخ بهره ثابت را به سرمایه‌گذاران پرداخت می‌کنند، از این اوراق به عنوان یک ابزار با درآمد ثابت یاد می‌شود. نرخ بهره متغیر یا شناور نیز اکنون کاملاً رایج است. قیمت اوراق با نرخ بهره رابطه معکوس دارد: وقتی نرخ بالا می‌رود، قیمت آن‌ها کاهش می‌یابد و بالعکس. همچنین این اوراق دارای تاریخ سررسید است که در آن زمان مبلغ اصلی باید به طور کامل بازپرداخت شود.
نحوه کار اوراق قرضه
از این اوراق معمولاً به عنوان اوراق بهادار با درآمد ثابت یاد می‌شود و یکی از سه کلاس دارایی است که سرمایه‌گذاران معمولاً با کلاس‌های دیگر مانند بازار سهام و پول آشنا هستند. بسیاری از اوراق قرضه شرکتی و دولتی به صورت عمومی معامله می‌شوند. مابقی فقط بدون نسخه (OTC) یا به طور خصوصی بین وام گیرنده و وام دهنده معامله می‌شوند.
هنگامی که شرکت‌ها یا نهادهای مالی برای تأمین مالی پروژه‌های جدید، حفظ عملیات مداوم یا تأمین مالی مجدد بدهی‌های موجود به جمع آوری پول نیاز دارند، ممکن است مستقیماً به سرمایه‌گذاران اوراق قرضه بدهند. وام گیرنده (ناشر) اوراقی را منتشر می‌کند که شامل شرایط وام، سود پرداختی و زمان بازپرداخت وجوه وام گرفته شده (اصل اوراق) است (تاریخ سررسید). پرداخت سود بخشی از بازدهی است که دارندگان این اوراق بابت وام وجوه خود به ناشر کسب می‌کنند. نرخ سود تعیین کننده پرداخت را نرخ کوپن می‌نامند.
قیمت اولیه اکثر اوراق بهادار معمولاً با توجه ارزش اسمی هر اوراق تعیین می‌شود. قیمت واقعی اوراق بهادار به عوامل مختلفی بستگی دارد: کیفیت اعتباری ناشر، مدت زمان انقضا و نرخ کوپن در مقایسه با شرایط نرخ بهره عمومی در آن زمان. ارزش اسمی اوراق همان چیزی است که پس از سررسید اوراق به وام گیرنده بازپرداخت می‌شود.
بیشتر اوراق پس از انتشار توسط دارنده اوراق بهادار به سرمایه‌گذاران دیگر قابل فروش است؛ به عبارت دیگر، یک سرمایه‌گذار اوراق قرضه لازم نیست که این اوراق را تا تاریخ سررسید آن نگه دارد. همچنین خرید مجدد اوراق توسط وام گیرنده در صورت کاهش نرخ بهره یا بهبود اعتبار وام گیرنده معمول است و می‌تواند اوراق جدید را با هزینه کمتری منتشر کند. توجه داشته باشید این اوراق در ایران عرضه نمی‌شوند.
ویژگی‌های اوراق قرضه
- دارنده اوراق قرضه در واقع بستانکار شرکت است. او به‌عنوان بستانکار، حق دریافت اصل مبلغ اسمی و بهره آن را دارد و حقوق وی در سند قرارداد تعیین‌شده است. دارنده اوراق قرضه هیچ نوع مالکیتی در شرکت ندارد و چیزی از بابت سود سهم – که به سهامداران پرداخت می‌شود – دریافت نمی‌کند.
- اوراق قرضه دارای سر رسید مشخص است. برخی از این اوراق در یک مقطع معین زمانی سررسید می‌شوند و برخی دیگر به‌تدریج سررسید می‌شوند.
- معمولاً اوراق قرضه دارای ارزش اسمی مشخص هستند.
- اگر ناشر اوراق قرضه ورشکست شود، دارندگان اوراق قرضه در دریافت اصل‌وفرع سرمایه خود بر صاحبان سهام حق تقدم دارند. اگر شرکتی چند نوع اوراق قرضه منتشر کند، ترتیب اولویت آن‌ها در قراردادهای مربوط، قید می‌شود.
- بعضی از شرکت‌ها برای ایجاد جذابیت و انگیزه بیشتر در سرمایه‌گذاران اقدام به انتشار اوراق قرضه با وثیقه می‌کنند؛ مثلاً ممکن است شرکت، زمین یا ساختمان خود را وثیقه اوراق قرضه قرار دهند. هرچند شرکت‌های مشهور و معتبر معمولاً اوراق قرضه بدون وثیقه منتشر می‌کنند.
- به‌طورکلی دارندگان اوراق قرضه در زمینه تصمیم‌گیری شرکت حق رأی ندارند، هرچند ممکن است که دارندگان انواع خاصی از این اوراق در مواردی از تصمیم‌گیری‌های شرکت(مثل انتشار و فروش اوراق قرضه‌های دیگر یا در موارد ادغام شرکت در شرکت‌های دیگر) حق رأی داشته باشند. البته اگر شرکتی شرایط مندرج در قرارداد اوراق قرضه را رعایت نکند، دارندگان اوراق مذکور می‌توانند بر بسیاری از فعالیت‌های شرکت اعمال قدرت کنند.
- اگر اوراق قرضه در قالب عرضه خصوصی به خریدار فروخته شود، فقط ناشر و خریدار، طرف‌های قرارداد هستند، ولی اگر اوراق قرضه به‌طور عمومی به تعدادی زیادی از خریداران فروخته شود، غیر از طرف‌های قرارداد شخص دیگری نیز به‌عنوان امین به نمایندگی از دارندگان اوراق مذکور بر اجرای تعهدات شرکت نظارت می‌کند.
اوراق مشارکت چیست؟
اوراق مشارکت اوراق بهادار با نام یا بی‌نامی است که به قیمت اسمی و برای مدت زمان معین منتشر شده و سرمایه‌گذار نسبت به قیمت اسمی و مدت‌زمان مشارکت در سود حاصل از پروژه‌ها سهیم می‌شود. این اوراق به مانند یک بدهی است که منتشر کننده آن تعهد می‌دهد در بازه‌های زمانی معین مبلغی که در اوراق ذکر شده به عنوان سود به سرمایه‌گذار پرداخت کند.
دولت و شرکت‌های دولتی، شهرداری‌ها و مؤسسات غیردولتی، شرکت‌های سهامی عام و خاص و شرکت‌های تعاونی تولید و … از جمله نهادهایی هستند که این اوراق را منتشر می‌کنند. شرکت ابتدا پروژه را بررسی کرده و در صورت داشتن توجیه اقتصادی اقدام به انتشار این اوراق می‌نماید.
ویژگی‌های اوراق مشارکت
- قابلیت خریدوفروش در بازار ثانویه
- بازده بدون ریسک برای سرمایه‌گذاران
- مالکیت بدون حق رأی برای دارندگان اوراق
- معافیت مالیاتی برای سرمایه‌گذاری در اوراق مشارکت
- تضمین سود و اصل مبلغ سرمایه‌گذاری برای دارندگان اوراق
- پرداخت سود دوره‌های معین با کوپن‌های ماهیانه، سه ماهانه یا سالانه
- پرداخت سود به‌صورت علی‌الحساب و سود قطعی در سررسید
- تعیین سود ۱۸ تا ۲۲ درصد برای اوراق مشارکت(ممکن است ارقامی دیگری نیز ارائه شود)
تفاوت اوراق مشارکت با اوراق قرضه چیست؟
۱- اوراق قرضه در ایران منتشر نمی‌شود
در حال حاضر اوراق قرضه در ایران منتشر نمی‌شود اما در سالیان گذشته یک ابزار بدهی میان‌مدت و بلندمدت بوده که برای تامین منابع مالی دولت و شرکت‌ها صادر می‌شد.
ماهیت اوراق قرضه با سیستم بانکداری اسلامی ایران تطابق ندارد و به همین علت مورد معامله قرار نمی‌گیرد اما در بسیاری از کشورهای جهان به کار گرفته می‌شود.
کارکرد اقتصادی اوراق قرضه و اوراق مشارکت بسیار به هم نزدیک است اما تفاوت‌هایی نیز با یکدیگر دارند.
۲- قرض یا مشارکت؟
در اوراق قرضه ناشر موظف می‌شود به دارندگان اوراق قرضه طی مدت زمانی که در ابتدا تعیین می‌شود یک مبلغی به عنوان بهره اعطا کند و در زمان سررسید نیز اصل پول را پرداخت کند.
اوراق قرضه به مثابه یک وام با بهره است که افراد به ناشر اوراق در واقع پول قرض می‌دهند. اما تفاوت اوراق مشارکت با اوراق قرضه در چیست؟
در اوراق مشارکت در واقع افراد نقش مشارکت‌کننده دارند و سرمایه خود را در اختیار دولت یا شرکت قرار می‌دهند تا بتواند طرح و پروژه‌های توسعه‌ای خود را اجرا کند. سپس از سود آن مقدار معینی را دریافت کند.
یک تفاوت اوراق مشارکت با اوراق قرضه مساله تطابق داشتن با نظام بانکداری اسلامی است. به همین دلیل همانطور که گفته شد خرید و فروش اوراق قرضه در ایران صورت نمی‌گیرد. با این حال، ما به تفاوت‌های این دو اشاره می‌کنیم.
۳- محل به کارگیری اوراق
در اوراق قرضه، هیچ محدودیتی برای وام گیرنده وجود ندارد و می‌تواند منابع به دست آمده را در هر فعالیتی به کار گیرد حتی فعالیت‌های غیرقانونی. اما در اوراق مشارکت، منابع به دست آمده باید در طرح‌های عمرانی، تولیدی، خدماتی و صنعتی به کار گرفته شود.
۴- تفاوت در پرداخت سود
در اوراق قرضه میزان بهره یا همان سود در ابتدا مشخص می‌شود در حالی که در اوراق مشارکت پس از به پایان رسیدن طرح، سود سرمایه‌گذار محاسبه و پرداخت می‌شود.
در اوراق مشارکت پرداخت سود تضمین می‌شود و تا پایان سرمایه‌گذاری، سود معینی طی فواصل زمانی مشخص به عنوان سود علی‌الحساب دریافت می‌کند.
