مفهوم گره معاملاتی | شاید به گوش شما هم رسیده باشد که نماد یک شرکت در بازار سهام، در شمار دستورالعمل رفع گره معاملاتی قرار گرفته است. در این مقاله می‌خواهیم مفهوم این اصطلاح را برایتان توضیح دهیم و تعیین کنیم که چه زمانی به سراغ نماد شرکت‌ها می‌رود!
منظور از گره معاملاتی در بورس چیست؟
بر اساس دستورالعملی که هیئت مدیره سازمان بورس در سال ۱۳۸۹ تصویب کرد، شرکت‌هایی که با مشکل صف خرید یا صف فروش‌های سنگین و قفل شده روبه‌رو هستند مشمول دستورالعمل رفع گره معاملاتی می‌شوند. این دستورالعمل با هدف روان‌تر کردن معاملات سهامی که با صف خرید یا فروش قفل شده – بدون معامله – روبه‌رو هستند طراحی شده است.
گره معاملاتی به وضعیتی گفته می‌شود که شرایط زیر را دارا باشد:
- در آن یک نماد معاملاتی با وجود برخورداری از صف سفارش خرید یا فروش در پایان جلسه معاملاتی حداقل معادل یک برابر حجم مبنا برای شرکت‌هایی با تعداد سهام ۳ میلیارد و بیشتر و دو برابر حجم مبنا برای سایر شرکت‌ها به علت عدم تقارن قیمت‌های درخواست خرید و فروش، حداقل به مدت ۵ جلسه معاملاتی مورد معامله قرار نگیرد یا متوسط معاملات روزانه آن در این دوره – به استثنای معاملات در بازار معاملات عمده – کمتر از ۵% حجم مبنا باشد.
- کلیه معاملات یک نماد معاملاتی در ۵ جلسه معاملاتی متوالی در سقف دامنه نوسان روزانه قیمت باشد.
- کلیه معاملات یک نماد معاملاتی در ۵ جلسه معاملاتی متوالی در کف دامنه نوسان روزانه قیمت باشد.
مقررات گره معاملاتی در مورد سهام شرکت‌هایی با تعداد سهام کمتر از ۱۵۰ میلیون سهم با تشخیص مدیرعامل بورس می‌تواند اعمال نشود.
با توجه به توضیحات بالا، متوجه شدیم که رفع گره معاملاتی ویژه نمادهایی است که فقط در بورس معامله می‌شوند و نمادهای فرابورسی به دلیل حجم مبنای یک، شامل رفع گره معاملاتی نمی‌شوند.
دستورالعمل و قوانین گره معاملاتی
با توجه به دستورالعمل سازمان در خصوص ایجاد وضعیت گره معاملاتی، نمادی که شرایط زیر را داشته باشد مشمول گره معاملاتی است. در نظر داشته باشید موارد زیر عیناً دستورالعمل سازمان است.
یک نماد معاملاتی به‌رغم برخورداری از صف خرید یا صف فروش در پایان جلسه معاملاتی حداقل معادل یک برابر حجم مبنا برای شرکت‌هایی با ۳ میلیارد سهم و بیشتر و دو برابر حجم مبنا برای سایر شرکت‌ها، به علت عدم تقارن قیمت‌های درخواست خرید و فروش، حداقل به مدت ۵ جلسه معاملاتی متوالی مورد معامله قرار نگیرد یا متوسط معاملات روزانه آن در این دوره (به‌استثنای معاملات در بازار معاملات عمده)، کمتر از ۵ درصد حجم مبنا باشد.
کلیه معاملات یک نماد معاملاتی در ۵ جلسه معاملاتی متوالی در سقف دامنه نوسان روزانه قیمت باشد.
کلیه معاملات یک نماد معاملاتی در ۵ جلسه معاملاتی متوالی در کف دامنه نوسان روزانه قیمت باشد.
چه شرکت‌های مشمول دستورالعمل رفع گره معاملاتی می‌شوند؟
فهرست شرکت‌های مشمول گره معاملاتی توسط بورس استخراج و حداکثر تا پیش از شروع روز معاملاتی از طریق سامانه معاملات و همچنین سایت رسمی TSETMC.COM (بخش پیام‌های ناظر بازار) به اطلاع عموم می‌رسد. مقررات گره معاملاتی در مورد سهام برخی شرکت‌ها به تشخیص مدیرعامل بورس می‌تواند حداکثر تا ۵ روز کاری اعمال نگردد. در نظر داشته باشید که برخی از شرکت‌ها ممکن است برخلاف قوانین بالا، مشمول رفع گره معاملاتی نشوند. در این شرایط ناظر بازار با توجه به نسبت P/E سهم، در نظر گرفتن معاملات مشکوک و حجم صف ساختگی سهم، ممکن است از مشمول کردن نماد جلوگیری کند.
ماده واحده: در صورت قرار گرفتن شرکت‌هایی با سرمایه کمتر از ۱۵۰ (یک‌صد و پنجاه) میلیارد ریال در گره معاملاتی، رفع گره و عدم اعمال حجم مبنا با پیشنهاد مدیریت بازار بورس تهران همراه با ذکر دلایل مربوطه و تأیید مدیرعامل شرکت بورس صورت می‌پذیرد.
تغییر دامنه نوسان در رفع گره معاملاتی
بر اساس اعلام سازمان بورس، نمادهای معاملاتی که مشمول دستورالعمل رفع گره معاملاتی می‌شوند، در ابتدای روز معاملاتی بعد و با دو برابر دامنه نوسان روزانه قیمت عادی در مرحله گشایش بازگشایی شده و سپس معاملات در دامنه نوسان روزانه قیمت در حراج پیوسته، انجام می‌شوند. قیمت مرجع در دوره حراج پیوسته، قیمت کشف‌شده از طریق حراج ناپیوسته است.
برای درک بهتر این موضوع به مثال زیر توجه نمایید:
به‌عنوان مثال فرض کنید یک نماد از بازار اول بورس که دارای نوسان قیمت ۵ درصدی است به مدت ۵ روز معاملاتی متوالی با صف خرید همراه شود. قیمت سهم در پایان روز پنجم ۱۰۰۰۰ ریال است. بر اساس شرایط ایجاد گره معاملاتی که توضیح داده شد، این نماد مشمول رفع گره معاملاتی بوده و در روز معاملاتی بعد (روز ششم)، در زمان پیش گشایش با نوسان ۱۰ درصدی عرضه می‌شود. در مدت زمان ۳۰ دقیقه از زمان پیش گشایش تا گشایش، کشف قیمت صورت می‌گیرد و پس از آن بر اساس قیمت کشف شده، معاملات سهم ادامه پیدا می‌کند. بر اساس نوسان ۱۰ درصدی – ۲ برابر ۵ درصد – نسبت به روز معاملاتی گذشته که مثلا قیمت ۱۱۰۰۰ ریال کشف می‌شود، معاملات با دامنه نوسان ۵ درصدی نسبت به قیمت ۱۱۰۰۰ ریال ادامه پیدا می‌کند.
نحوه رفع گره معاملاتی در بورس
ماده ۲۲ دستورالعمل اجرایی نحوۀ انجام معاملات در بورس اوراق بهادار تهران
بازگشایی نماد معاملاتی از طریق حراج ناپیوسته در بازه ۳۰ دقیقه‌ای با اعمال یک مرحله پیش گشایش، شروع و با اجرای حراج ناپیوسته پایان می‌یابد. پس‌ازاین مرحله، معاملات از طریق حراج پیوسته در زمان باقیمانده تا پایان جلسه معاملاتی و در دامنه نوسان مجاز روزانه قیمت انجام می‌شود. قیمت مرجع در دوره حراج پیوسته، قیمت کشف‌شده از طریق حراج ناپیوسته است.
تبصره ۱: درصورتی‌که در دورۀ حراج ناپیوسته معامله‌ای صورت نپذیرد یا معاملات انجام‌شده در دوره حراج ناپیوسته توسط بورس تأیید نگردد، به تشخیص بورس و پس از اطلاع‌رسانی، حراج ناپیوسته موضوع این ماده برای یک‌بار دیگر در همان جلسه معاملاتی یا در ۹۰ دقیقه ابتدایی جلسه معاملاتی بعد قابل تکرار است. به هر ترتیب در صورت عدم کشف قیمت، آخرین قیمت پایانی نماد معاملاتی، قیمت مرجع در دوره حراج پیوسته خواهد بود.
تبصره ۲: در خصوص قیمت‌گذاری حق تقدم سهام برای اولین بار پس از افزایش سرمایه و در زمان عرضه حق تقدم استفاده‌نشده در صورت عدم کشف قیمت پس از دو نوبت حراج ناپیوسته، حراج ناپیوسته تا کشف قیمت تکرار می‌شود. در زمان عرضه‌ی حق تقدم استفاده‌نشده، مدت‌زمان حراج ناپیوسته از شروع عملیات حراج آغاز و تا پایان جلسه‌ی معاملاتی ادامه خواهد داشت.
تبصره ۳: در تمامی مواد این دستورالعمل، حراج ناپیوسته بدون محدودیت دامنه نوسان صورت می‌گیرد، مگر اینکه نوع محدودیت به‌صورت صریح بیان شده باشد.
نتیجه گیری:
با توجه به مطلب ارائه‌شده با عنوان گره معاملاتی در بورس، با مفهوم گره معاملاتی، شرایط ایجاد آن، دستورالعمل‌های سازمان بورس در خصوص رفع گره معاملاتی و نحوه گشایش سهام پس از رفع آن آشنا شدیم.
با اندکی دقت در می‌یابیم برای آنکه سهام خریداری‌شده ما در آینده دچار گره معاملاتی نشود، بهتر است سهام با نقد شوندگی بالا را در بازار شناسایی کنیم و به‌منظور معاملات روی آن‌ها تمرکز داشته باشیم. هر اندازه نقد شوندگی یک نماد معاملاتی بالا باشد، کمتر درگیر صف خرید و فروش و گره معاملاتی خواهد شد.
