مفهوم معاملات آتی | شاید قبلا اسم معاملات آتی را شنیده باشید، یا برایتان این سوال پیش بیاید که که معاملات آتی چیست؟ اهالی کسب و کار همواره از ریسک و نااطمینانی گریزان اند، مثلا یک تولید کننده دوست ندارد مواد اولیه مورد نیازش را هربار به یک قیمت بخرد یا یک کشاورز به دنبال یک بازار مطمئن برای فروش محصولاتش است تا براساس قیمت آن درباره ترکیب تولیدات خود تصمیم بگیرد. این دغدغه ها باعث تشکیل بازار آتی جهت پوشش ریسک شده است .
قرارداد آتی چیست؟
قرارداد آتی یا future Contract قراردادی است که فروشنده متعهد میشود براساس آن، در سررسید معین، مقدار مشخصی از کالای تعیین شده را به قیمتی مشخص بفروشد و در مقابل خریدار متعهد میشود کالا را با مشخصات تعیین شده، خریداری کند.
به بیان سادهتر؛ قرارداد آتی به افراد این امکان را میدهد که اقدام به خرید کالایی کنند که در حال حاضر تصمیم به تحویل گرفتن آن ندارند و وجه آن را نیز در زمان تحویل پرداخت کنند. همچنین افراد میتوانند کالایی که اکنون مالک آن نیستند را بفروشند و در آینده آن را به خریدار تحویل دهند و کسب سود کنند.
قرارداد آتی، قراردادی دو طرفه است. به این معنی که سرمایه گذاران در این بازار میتوانند علاوه بر افزایش قیمت، از کاهش قیمت ها نیز سود کسب کنند.
در قراردادهای آتی، برای جلوگیری از عدم انجام تعهد، طرفین مبلغی را به عنوان وجه تضمین پیش شرط قرارداد، نزد اتاق پایاپای میگذارند و متعهد میشوند متناسب با تغییرات قیمت قرارداد، وجه تضمین را تعدیل کنند.
معاملات آتی در کنار جذابیتی که دارند دارای ریسکهای مالی بالقوهای هستند که برای همه سرمایه گذاران مناسب نیست. در معاملات آتی، سود و زیان خریدار و فروشنده متقارن است. به این معنی که اگر دارنده موقعیت خرید سود کند، لزوما دارنده موقعیت فروش زیان میکند. دلیل دیگر ریسکی بودن این بازار اهرمی بودن معاملات آتی است. به این صورت که افراد میتوانند بیش از سرمایه خود در این بازار سود یا زیان کنند.
هر قرارداد آتی چهار رکن اساسی دارد:
- کالای مشخص: مثلا شما قرارداد میکنید که در آینده گندم دریافت کنید. فروشنده نمیتواند به شما جو تحویل بدهد.
- قیمت مشخص: فرض کنید قرار گذاشتهاید که سال آینده گندم را از قرار کیلویی ۱۰۰ تومان بخرید. قیمت بازار آزاد هر اندازه که باشد، فروشنده باید همان ۱۰۰ تومان را از شما بگیرد. چه گندم یک ریال شده باشد چه هزار تومان.
- کیفیت مشخص: اگر شما بر سر یک استاندارد کیفی توافق کردهاید (متناسب با برگه آزمایشگاه استاندارد) فروشنده باید همان درجه کیفی را تامین کند.
- زمان مشخص: مهمترین رکن قرارداد آتی، یک زمان مشخص است که در آن باید کالای خود را دریافت کنید.
نماد معاملاتی در بازار آتی به چه صورت است؟
تاریخ سررسید قراردادهای آتی بر روی یک کالا به صورت استاندارد و مشخص توسط بورس تعیین میشود و فقط برای سررسیدهای معینی که تعیین شده، امکان انجام معاملات آتی وجود دارد. هر سررسید با یک نماد مشخص در تابلو معاملات نمایش داده می شود. هر نماد معاملاتی متشکل از نام کالا، ماه و سال قرارداد است و تمامی نمادهای معاملاتی بایستی به تصویب هیئت پذیرش رسیده باشند . به عنوان مثال نماد معاملاتی SAFME98 نشان دهنده قرارداد آتی زعفران نگین تحویل مهر 98 است.
اهرمی بودن قراردادهای آتی به چه معناست؟
همانطور که می دانید خاصیت اصلی اهرم چنان است که وارد آوردن نیرویی کوچک عملکردی چندین برابری بدست می آید. در قراردادهای آتی هم این خاصیت بر قرار است و سرمایه گذار با سرمایه گذاری در قرارداهای آتی بازدهی چندین برابری کسب می کند. عکس این موضوع نیز برقرار است و احتمال زیان چند برابری اصل سرمایه وجود دارد.
چه کالا هایی در بازار آتی معامله می شود؟
در حال حاضر در بورس کالای ایران محصولات کشاورزی زعفران و زیره به صورت قراردادهای آتی مورد معامله قرار می گیرند. اندازه هر قرارداد آتی زعفران 100 گرم و زیره 100 کیلوگرم است.به عبارتی با اخذ یک موقعیت در زعفران ، 100 گرم و در زیره 100 کیلوگرم معامله کرد. بازه قیمتی معاملات روزانه در قراردادهای آتی محدود به (۵%±) قیمت تسویه روز معاملاتی قبل است و امکان ثبت سفارش با قیمتی بالاتر و پایین تر از این بازه وجود ندارد. قیمت تسویه، قیمتی است که روزانه پس از پایان جلسه معاملات توسط بورس به منظور به روزرسانی حساب ها محاسبه و اعلام می شود و سود و زیان معامله گران براساس آن سنجیده می شود .این قیمت مبنای معاملات روز بعد نیزمی باشد. طبق دستورالعمل بورس، برای اخذ کد معاملات آتی، لازم است دو حساب بانکی توسط متقاضی افتتاح شود. در واقع یکی از این دو حساب تحت عنوان حساب عملیاتی (در اختیار بورس) شناخته میشود و حساب دیگر حساب مکمل مشتری است. زمان برداشت وجه از حساب در اختیار، مبلغ مورد نظرمشتری به حساب مکمل معرفی و تائید شده، واریز میگردد.
اصطلاحات رایج در قراردادهای آتی
دارایی پایه
در قراردادهای آتی، دارایی یا کالایی که قرارداد بر روی آن منتشر میشود را اصطلاحا دارایی پایه مینامند. این داراییها معمولا محصولات مختلف کشاورزی، فلزات، فرآوردههای نفتی، طلا، سهام و سایر محصولات است.
اندازه قرارداد
در قراردادهای آتی، اندازه هر قرارداد توسط بورس مشخص میشود و سرمایه گذاران می توانند مضربهای صحیحی از این مقدار را مورد معامله قرار دهند. برای مثال، اندازه قراردادهای آتی زعفران بورس کالا، ۱۰ کیلوگرم است که ویژگیهای مشخصی توسط بورس دارد.
سررسید قرارداد
قراردادهای آتی بر روی هر دارایی، تاریخ سررسید مشخص و استانداردی دارند و فقط در سررسیدهای تعیین شده امکان انجام معاملات آتی وجود دارد.
موقعیت تعهدی باز
موقعیت تعهدی باز، موقعیتی است که معامله گر هنوز موقعیت خود را نبسته است (انجام معامله معکوس) یا قرارداد را تسویه نکرده یا تحویل دارایی و معاوضه فیزیکی رخ نداده است.
موقعیت تعهدی خرید
فردی که در بورس، قرارداد آتی را خریداری میکند و خود را متعهد به خرید دارایی پایه براساس ضوابط استاندارد بورس در تاریخ معین مینماید، به اصطلاح موقعیت خرید یا موقعیت تعهدی خرید اتخاذ میکند و در صورتی که موقعیت خود را تا تاریخ سررسید نگه دارد، باید دارایی پایه قرارداد را خریداری کند.
موقعیت تعهدی فروش
فردی که در بورس، قرارداد آتی را میفروشد و متعهد به تحویل دادن دارایی پایه براساس ضوابط استاندارد بورس در تاریخ سررسید است، اصطلاحا موقعیت فروش یا موقعیت تعهدی فروش، اختیار میکند. در صورتی که این فرد موقعیت خود را تا زمان سررسید حفظ کند باید دارایی پایه را تحویل دهد.
مزایای معاملات آتی
طراحی و ایجاد قراردادهای آتی برای دستیابی به اهداف و انتظاراتی بوده است تا بتواند براساس انتظارات افرادی که تمایل به فعالیت در بازار سرمایه با اهداف خاص دارند، گزینههای متنوعی ایجاد کند. در ادامه به برخی از مزایای قراردادهای آتی میپردازیم:
پوشش ریسک: پوشش ریسک به معنی اتخاذ موقعیتی در بازار است که هدف آن حداقل نمودن یا از بین بردن ریسک ناشی از نوسانات و تغییرات قیمتی است. برای مثال یک کشاورز که نگران کاهش قیمت محصول خود در آینده است با اتخاذ موقعیت فروش میتواند خود را نسبت به نوسان قیمت، بیمه کند و یا یک تولید کننده که نگران افزایش قیمت محصولات اولیه در آینده است، میتواند با اتخاذ موقعیت خرید، ریسک و نااطمینانی آینده را کاهش دهد.
استفاده از اهرم مالی: معاملات قراردادهای آتی امکان استفاده از اهرم مالی را دارد و به معامله گران اجازه میدهد تا سود بیشتری را نسبت به سایر بازارها کسب کنند؛ به گونه ای که یک معامله گر میتواند با سرمایه اندک، معادل کل ارزش دارایی تعهد شده، سود یا زیان کسب کند.
نقدشوندگی بالای معاملات: معالمه گران قراردادهای آتی که دارایی پایه یا کالای معین را ندارند هم میتوانند فروشنده باشند. در قراردادهای آتی امکان پیشفروش دارایی وجود دارد و فرد میتواند در صورت تمایل به انجام قرارداد در سررسید، دارایی را از بازار فیزیکی تهیه کند و آن را تحویل دهد. این عمل سبب افزایش نقدشوندگی بازار آتی شده است.
تضمین معاملات توسط اتاق پایاپای: اتاق پایاپای بورس، نقش مهمی در تضمین عملکرد مالی قراردادهای آتی معامله شده دارد و به عنوان پشتوانه قابل اطمینان برای طرفین معالمه عمل میکند.
کلام آخر
قراردادهای آتی یکی از انواع ابزارهای مشتقه هستند که بر روی دارایی پایه با ضوابط و استاندارهای مشخصی معامله میشوند. قراردادهای آتی با هدف پوشش ریسکهای سرمایه گذاری و امکان ایجاد سود برای افرادی که تمایل به فعالیت در این بازار دارند، ایجاد شدهاند. استفاده از ابزارهای مختلف مالی نیاز به کسب اطلاعات و آموزشهای لازم و ضروری دارد. بازار آتی نیز همانند سایر بازارها با ریسک های سرمایه گذاری مختلفی روبرو است که با توجه به وجود اهرم مالی، ریسک سرمایه گذاری آن بیشتر هم میشود. لذا قبل از ورود و فعالیت در این بازار باید با سازوکار آن به خوبی آشنا شد. در این مقاله به تعریف و سازوکار بازار آتی و نحوه دریافت کد و معاملات آن پرداخته شده است.
