پرتفوی یا سبد سهام

پورتفوی یا سبد سهام عبارت‌ است از مجموعه دارایی‌های مختلف یا اوراق بهادار که هرکدام دارای ریسک و بازده متفاوتی هستند. پورتفوی در بازار بورس درواقع کیکی است که دارایی‌های تشکیل‌دهنده آن ترکیبی از اوراق بهادار مختلف مانند سهام و حق تقدم آن‌ها، اوراق مشتقه، اختیار معامله، اوراق با درآمد ثابت باشد.

اما تئوری پورتفوی چیست؟ تشکیل پورتفوی با چه هدفی انجام می شود؟ طبق مدل مارکویتز که اصطلاحا تئوری مدرن پوتفوی نامیده می‌شود هدف از تشکیل پورتفوی، کاهش ریسک سرمایه‌گذار و مدیریت آن با توجه به بازده مورد انتظار در شرایط مختلف بازار است. منطقی را که در پشت این مفهوم نهفته است می‌توان در ضرب‌المثل قدیمی «همه‌ی تخم‌مرغ‌های خود را درون یک سبد نگذارید» جویا شد. استراتژی‌های مختلفی برای تشکیل پورتفوی وجود دارد که تمامی آن‌ها به رابطه تنگاتنگ بین ریسک و بازده وابسته هستند؛ پس برای تشکیل یک پورتفوی مناسب و استاندارد باید ابتدا ریسک و بازده را به‌خوبی بشناسیم.

بازدهی را که یک سرمایه گذار انتظار دارد در مدت زمان معینی از ترکیبی از چند دارایی کسب کند، بازدهی مورد انتظار آن پورتفوی گویند.

برای محاسبه بازدهی پورتفوی ابتدا درصد هر سهم را از کل پورتفوی مشخص کرده، در مرحله بعد بازدهی هرکدام از سهام را نیز محاسبه کرده و در نهایت از رابطه زیر استفاده می‌شود:

R: بازدهی کل پورتفوی                  w: درصد هر سهم از پورتفوی                  r: بازدهی هر سهم

به عبارت دیگر بازده یک پورتفوی، میانگین موزون بازدهی سهام مختلفی است که در پورتفوی وجود دارد.

مهم‌ترین عامل در استراتژی تشکیل پورتفوی سهام ریسک است. برخلاف بازدهی، ریسک پورتفوی برابر با میانگین موزون ریسک تک‌تک اوراق بهادار موجود در پورتفوی نبوده و به عوامل زیر بستگی دارد:

• نسبت هرکدام از اقلام دارایی موجود در سبد سهام
• انحراف معیار هرکدام از اقلام دارایی در سبد سهام
• میزان همبستگی بین اقلام مختلف دارایی‌های سبد سهام از نظر میزان باردهی هرکدام که برای آن کوواریانس بین دارایی‌‎های موجود در سبد سهام محاسبه می‌شود.

همان‌طور که اشاره شد کوواریانس بیانگر نحوه ارتباط بین نرخ بازدهی سهام مختلف در پورتفوی است به‌طوری که اگر رابطه مستقیم داشته باشند مقدار کوواریانس مثبت، اگر مستقل از هم باشند کوواریانس صفر و اگر دارای رابطه معکوس باشند کوواریانس منفی است. کوواریانس منفی بین دو دارایی به این معنی است که در صورت کاهش بازدهی یک سهم بازدهی سهم دیگر افزایش می‌یابد و درنتیجه ریسک کل پورتفوی کاهش می‌یابد.

یا ریسک قابل اجتناب هم به آن می‌گویند. عبارت است از ریسکی که مربوط به یک شرکت یا صنعت خاص است که در اثر عوامل مختلفی مانند کالاها و خدمات شرکت یا صنعت، تغییرات میزان فروش و سهم بازار، ساختار هزینه‌های شرکت، تغییر و تحولات مدیریتی، نوع بازاری که شرکت در آن فعالیت می‌کند، عملکرد رقیبان موجود در بازار و مواردی از این قبیل ایجاد می‌شود.

برای کاهش این بخش از ریسک پورتفوی باید تنوع ترکیب دارایی‌ها و سهام موجود در پورتفوی را افزایش داد. جهت افزایش تنوع سبد سهام راه‌های متفاوتی وجود دارد که در ادامه به مواردی از آن‌ها اشاره شده است:

در حالت اول، سهمی که در بازار ارزش بیشتری داشته باشد، در سبد وزن بیشتری خواهد داشت. وزن هر سهم در سبد را با توجه به نسبت ارزش خرید آن به کل ارزش سبد معین می‌کنند. به عنوان مثال اگر ارزش کل یک سبد صد میلیون تومان باشد و سهمی با قیمت ده میلیون تومان خریداری شود، وزن آن سهم در سبد، ده درصد است. لازم به ذکر است ارزش بازار سهام یک شرکت از حاصل‌ضرب قیمت پایانی هر سهم در تعداد کل سهام شرکت به دست می‌آید.

فرض کنید سرمایه‌گذاری بخواهد یک سبد سهام مبتنی بر ارزش بازار تشکیل دهد. او ده سهم انتخاب می‌کند و ارزش بازار هر یک را می‌سنجد. حال اگر ارزش بازار سهم A ده درصد بیشتر از سهم B باشد، در سبد نیز وزن سهم A، باید ده درصد بیشتر از سهم B باشد. همین تناسب در مورد سهم‌های دیگر داخل سبد نیز رعایت می‌شود.

اما ساختار سبد هم‌وزن ساده‌تر است. پس از تحلیل و بررسی سهام بازار، چند سهم را انتخاب کرده و منابع مالی خود را به‌صورت مساوی بین آن‌ها تقسیم می‌کنیم. در این حالت وزن‌ سهام مختلف پورتفوی برابر است. به‌عنوان مثال اگر صد میلیون تومان پول داشته باشیم و ده سهم را انتخاب کنیم، برای خرید هر یک ده میلیون تومان اختصاص می‌دهیم.

در بخش قبل متوجه شدیم با تنوع سرمایه‌گذاری در سهام متعدد و صنایع مختلف می‌توان ریسک غیرسیستماتیک پورتفوی را کاهش داد اما قسمتی از ریسک پورتفوی غیرقابل اجتناب است و با روش‌های ذکر شده هم نمی‌توان آن را کاهش داد. این ریسک تمامی سهام بازار را تحت تأثیر قرار می‌دهد. عوامل ایجادکننده آن عبارت‌اند از: تحولات سیاسی و اقتصادی، تورم، بیکاری، حوادث قهریه و مواردی از این قبیل.

 یک پورتفوی استاندارد که شرط تنوع سهم و صنعت در آن رعایت شده عملاً قسمت ریسک غیرسیستماتیک آن کاهش یافته و فقط ریسک سیستماتیک دارد که در نتیجه ریسک پورتفوی به ریسک سیستماتیک بستگی بیشتری دارد نه ریسک کل. برای تعیین ریسک سیستماتیک از شاخص β استفاده می‌شود.

در این روش ریسک سیستماتیک موجود در سهم با ریسک سیستماتیک کل بازار سهام مقایسه می‌شود. برای محاسبه β از شاخص کل استفاده می‌شود. ضریب بتا از رابطه زیر به دست می‌آید:

به عبارت دیگر ضریب بتا درجه تغییرپذیری و نوسان بازدهی سهم را نسبت به تغییرات شاخص بورس و درواقع ریسک سیستماتیک سهم را نسبت به ریسک سیستماتیک کل بازار می‌سنجد. با این ضریب می‌توان میزان تغییرات بازدهی یک سهم را به ازای تغییرات شاخص اندازه‌گیری کرد. ضریب β را می‌توان در ۳ حالت مورد بررسی قرار داد:

۱) اگر β کمتر از یک باشد، ریسک سیستماتیک سهم کمتر از بازار است و به تبع تغییرات بازدهی سهم کمتر از تغییرات بازدهی شاخص بازار است. این‌ دسته از سهام معمولاً در شرایط رکود بازار که شاخص روند نزولی و ریزشی داشته باشد، مناسب هستند.

۲) اگر β برابر یک باشد، ریسک سیستماتیک سهم برابر با ریسک سیستماتیک بازار است به طوری که تغییرات بازدهی سهم و شاخص بازار برابر است. صندوق های سرمایه گذاری سهامی معمولاً از این نوع سهام در ترکیب دارایی خود استفاده می‌کنند.

۳) اگر β بزرگ‌تر از یک باشد، ریسک سیستماتیک سهم بیشتر از ریسک بازار است در نتیجه انتظار بازدهی سهم از شاخص بازار بیشتر است. از این نوع سهام در زمانی که شاخص روند صعودی دارد استفاده می‌شود.

چگونه سبد سهام خود را تشکیل دهیم؟

در این بخش نکاتی را بیان می‌کنیم که بهتر است هنگام تشکیل سبد آن‌ها را در نظر بگیرید. به طور کلی، قبل از تشکیل سبد باید نکات زیر را در نظر بگیرید و پرسش‌هایی را از خودتان بپرسید.

ابتدا هدف و زمان سرمایه‌گذاری‌تان را مشخص کنید. قبل از شروع سرمایه‌گذاری، باید اهداف خود را مشخص کنید. به طور واضح، پرسش‌های زیر را مطرح کنید و پاسخشان دهید.

• پروفایل ریسک به ریوارد (ریسک به جایزه) من چگونه است؟ مطمئناً مهم‌ترین مرحله در هنگام برنامه‌ریزی استراتژی سرمایه‌گذاری، درک نگرش نسبت به ریسک و پاداش است. ممکن است چشم‌انداز عملکرد عالی برایتان جذاب باشد، اما برای دستیابی به آن چقدر خطرپذیر هستید؟ شکل‌گیری یک ایده روشن از اهداف مالی و میزان ریسک شما برای دستیابی به موفقیت شانس موفقیت شما را بسیار بالا می‌برد.
• چقدر پول می‌خواهم و برای چه می‌خواهم؟ درباره اینکه چرا سرمایه‌گذاری می‌کنید، نظر واضح و روشنی داشته باشید. شاید بخواهید یک سپرده را پس‌انداز کنید تا بتوانید از وام مسکن استفاده کنید. شاید بخواهید برای بازنشستگی پس‌انداز کنید. شاید به سادگی می‌خواهید یک حاشیه امنیت مالی داشته باشید تا در مواقعی که شرایط خوب نیست، به کمک شما بیاید. اهداف خود را در بازه‌های زمانی کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت تقسیم کنید. به عنوان مثال، اگر به مدت یک دهه به پول احتیاج ندارید، معمولاً می‌توانید در استراتژی سرمایه‌گذاری خود تهاجمی باشید و ریسک بیشتری را برای دو سال انجام دهید.

• شرایط مالی من چگونه است؟ واقع‌بین باشید که چقدر می‌توانید سرمایه‌گذاری کنید و چه میزان پول را می‌خواهید در آینده به دست آورید. ممکن است بخواهید در پنج سال آینده حقوق چند ده میلیونی داشته باشید، اما آیا واقعاً این اتفاق خواهد افتاد؟ هیچ دلیلی برای شروع سرمایه‌گذاری بیشتر از آنچه می‌توانید بپردازید وجود ندارد. برعکس، اگر مثلاً مبلغ زیادی را به ارث برده‌اید، می‌توانید با رعایت احتیاط یک سبد سرمایه‌گذاری بزرگ برای رسیدن به آنچه می‌خواهید تشکیل دهید.
• در چه سنی هستیم؟ وقتی می‌خواهید تصمیم بگیرید که سرمایه‌گذاری کنید، مرحله‌ای از زندگی که در آن قرار دارید، عامل بزرگی خواهد بود. به طور کلی، هرچه جوان‌تر باشید، میزان ریسک‌پذیری بیشتری برای سرمایه‌گذاری خواهید داشت. بازارها، گاهی چند سال یک بار، به صورت چرخه‌ای حرکت می‌کنند، پایین می‌آیند و بالا می‌روند. اگر در شرف بازنشسته شدن هستید، نمی‌توانید ریسک کنید و وارد آخرین چرخه اقتصادی شوید. یک جوان حرفه‌ای اما می‌تواند در بلندمدت در بازار باشد و فراز و نشیب‌های بی‌شمار بازار را نظاره کند.
• نقشه شخصی من چیست؟ در مورد اینکه چگونه تغییر شرایط اولویت‌هایتان برای رسیدن به اهداف را تحت تأثیر قرار خواهد داد، تکلیفتان را مشخص کنید. اگر برنامه‌تان این است که صاحب فرزند شوید، ممکن است بخواهید برای آموزش آن‌ها سرمایه‌گذاری کنید. اما ممکن است متوجه شوید که پول کمتری از آنچه می‌باید دارید، زیرا هزینه‌های خانه و تربیت کودکان، چیزی از درآمدتان باقی نخواهد گذاشت. اگر قصد دارید ازدواج کنید، باید بررسی کنید که آیا هزینه/درآمدتان افزایش می‌یابد یا کم می‌شود.

انواع سهام

انواع مختلفی از سهام وجود دارد که می‌توان از آن‌‌ها را در سبد سهام بهره برد. این سهام‌ها معمولاً بر اساس ریسک، بازده سرمایه‌گذاری و نوسانات قیمت دسته‌بندی می‌شوند. سهامی که انتخاب می‌کنید بستگی به میزان تحمل ریسک، سبک سرمایه‌گذاری و کیفیت تحقیق شما دارد.

سهام مستعد رشد

«سهام مستعد رشد» (Growth Stocks) آن‌ دسته از سهامی است که انتظار می‌رود با توجه به عملکرد تاریخی خود، سریع‌تر از سایر سهام‌ها افزایش قیمت داشته باشند. این سهم‌ها با گذشت زمان را در معرض خطر بیشتری قرار می‌گیرند، اما معمولاً در پایان سود بیشتری دارند.

سهام درآمدی

«سهام درآمدی» (Income Stocks)‌ یا ارزشی سهام شرکت‌هایی هستند که سود بهتری نسبت به سایر شرکت‌های موجود در بورس پرداخت می‌کنند.

سهام چرخه‌ای

«سهام چرخه‌ای» (Cyclical Stocks) کیفیت کلی بازار سهام را ردیابی می‌کند. وقتی بازار خوب پیش می‌رود، سهام چرخه‌ای نیز همان‌گونه خواهد بود. همچنین، وقتی بازار ضعیف عمل کند، سهام چرخه‌ای نیز مشابه آن عمل خواهد کرد. مثال‌های از این نوع سهام شامل شرکت‌های هواپیمایی، بانک‌ها و شرکت‌های ساختمانی است. خرید سهام این شرکت‌ها یک سرمایه‌گذاری ریسک‌پذیر است،زیرا بازار مستعد نوسانات کوتاه مدت است، اما اگر آن‌ها را در زمان مناسب خریداری کنید، بازدهی مطلوبی خواهند داشت.

شرکت‌های تدافعی یا مقاومتی آن‌هایی هستند که محصولات و خدماتشان چه با توسعه اقتصاد و چه با انقباض آن تحت تأثیر قرار نمی‌گیرد. این‌ها شامل شرکت‌های داروسازی، شرکت‌های عرضه برق، گاز، بخار و آب گرم و بسیاری از شرکت‌های غذایی و آشامیدنی است. سهام این شرکت‌ها یک سرمایه‌گذاری مطمئن و با ثبات در نظر گرفته شده‌اند.

سهام سوداگرانه

«سهام سوداگرانه» (Speculative Stocks) سهام شرکت‌های جوانی است که آینده آن‌ها ناشناخته است، اما اگر همه چیز خوب پیش برود، ارزش آن افزایش خواهد یافت. سهام این شرکت‌ها بسیار پرخطر است، اما در صورت موفقیت، سود بسیار زیادی خواهند داشت.

نکات مربوط به تشکیل سبد سهام

• استراتژی خود را از نظر ریسک و مدت سرمایه‌گذاری مشخص کنید.
• صرف‌نظر از نوع سبدی که اعم از مستعد رشد، درآمدی و یا سوداگرانه انتخاب می‌کنید، همیشه باید تعداد مناسبی از سهام شرکت‌های مختلف را در سبد خود داشته باشید، ترجیحاً بیش از ۵ سهم و کمتر از ۱۵ سهم. دقت کنید که تعداد کم سهام ریسک را زیاد می‌کند و افزایش بیش از حد تعداد آن‌ها، مدیریت سهام را دشوار خواهد کرد.
• هیچگاه تک‌سهم نشوید. این کار سبب افزایش بسیار زیاد ریسک می‌شود.
• سعی کنید از صنایع مختلف یک سهم خوب داشته باشید.
• در خرید و فروش، تحت تأثیر قیمت‌های روزانه سهام قرار نگیرید و تحلیل‌های خود را بر اساس ویژگی‌های شرکت، صنعت و… انجام دهید.
• در جریان تغییرات قیمت‌ها باشید و اصطلاحاً بازار را پیگیری کنید